| کد | bk-22542 |
|---|---|
| نوع | کاغذی |
| عنوان | مجموعه چشم پزشکی (نسخه برگردان) |
| به کوشش | یوسف بیگ باباپور |
| ناشر | نشر مجمع ذخائر اسلامی |
| محل نشر | قم |
| سال انتشار | 1391شمسی |
| نوبت چاپ | 1 |
| تعداد جلد | 1 |
| تعداد صفحه | 562 |
| زبان | فارسی |
| قطع | وزیری |
| شابک | 2-305-988-964-978 |
| چکیده |
هشت رساله قدیمی در سده ششم قمری بازنویسی و استنساخ شده و یک مجموعه درباره چشم پزشکی گردآوری شده است. این مجموعه در سال 1391 به کوشش آقای یوسف بیگ باباپور به صورت افست (عکسی) در ایران با مشخصات زیر منتشر شد: نسخه برگردان مجموعه چشم پزشکی، مقدمه و به کوشش یوسف بیگ باباپور، قم، نشر مجمع ذخائر اسلامی، 1391، 453ص. نسخه شناسی: نسخه‌ای بسیار نفیس در کتابخانه تیمور پاشای قاهره، به شماره 100 از مجموعه طبّی، نگهداری می‌شود که شامل هشت کتاب بسیار مهم عربی در زمینه چشم پزشکی است. تاریخ کتابت نسخه، سن 592 هجری قمری و کاتب آن عبدالرحیم بن یونس بن ابی الحسن الانصاری است. در چند جا کاتب نام خود را ذکر کرده و صراحتاً اذعان داشته که نسخه را از روی «نسخه به خط معلمی الحکیم عبدالرحمن بن ابراهیم بن سالم بن عماد المقدسی الانصاری» استنساخ کرده که «تاریخها یوم الجمعه 17 من ربیع الثانی سنه 539 [و یک جا 540] للهجره و هو الیوم من ایلون سنه 457 لذی القرنین الاسکندر الرومی الیونانی» می‌باشد. این نسخه نفیس، قدیمی‌ترین نسخه موجود از آثار مندرج در این مجموعه است که به خط نسخ قدیم نگارش یافته و تصاویر بسیار نفیس و زیبایی در تشریح چشم دارد که از نظر مطالعات تاریخ چشم پزشکی بسیار حایز اهمیت و در نوع خود بی‌نظیر هستند. هشت رساله‌ای که در این مجموعه آمده، معرفی می‌شود. ساختار و محتوا: این کتاب شامل مقدمه کوتاه از باقر لاریجانی (رئیس دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس همایش تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام)، مقاله بلندی با عنوان تاریخچه چشم پزشکی در دوره اسلامی و تأثیر طب یونانی بر آن به حکم یوسف بیگ باباپور و معرفی هشت رساله مندرج در این کتاب به قلم یوسف بیگ باباپور و در ادامه متن عکسی (افستی) هشت رساله است. معرفی هشت رساله اکنون به معرفی هشت رساله می‌پردازم. جوامع کتاب جالینوس فی الامراض الحادثه فی العین از: جالینوس وی با نام معرب خود، یعنی «جالینوس»، در کنار ارسطو، یکی از نام‌آورترین دانشمندان عهد باستان در جهان علم عرب است. اسم اشرافی او، یعنی «کلودیوس» به حدس قریب به یقین چیزی نیست جز اختراعی از دوره رنسانس. وی حدود 70 سال زیسته و در سال 200م. در گذشته است. از این روایت هم که جالینوس از هم عصران حضرت مسیح علیه السلام بوده و با وی مکاتبه داشته، در نوشته‌های عربی آثاری بر جای مانده است. ابن ابی اصیبعه (ج1، ص 71-103) کلیه اخبار مربوط به جالینوس را گرد آورده است که ضمن آن در برخی موارد از منابع پزشکی از دست رفته بهره می‌گیرد و اطلاعاتی مربوط به زندگی او از نوشته‌های پزشکی استخراج می‌کند. از حنین بن اسحق رساله‌ای باقی مانده که آن را به علی بن یحیی نوشته و در آن آثار جالینوس را که به زبان سریانی و عربی ترجمه شده، یاد کرده است. این رساله قدیم‌ترین فهرست اسلامی موجود و در عین حال نخستین کتابی است که اسلوب و روش ترجمه در اسلام در آن به طور دقیق و علمی ثبت و ضبط شده است. حنین در رساله مزبور به او کتاب جالینوس در زمینه چشم پزشکی اشاره کرده است که یکی «فی تشریح العین» است که دارای یک مقاله و جزو آثار منسوب به جالینوس محسوب می‌شود؛ و دیگری «فی دلایل علل العین» (در نشانه‌های بیماری‌های چشم) که آن هم در یک مقاله است و جالینوس آن را در روزگار جوانی برای یک پسر کحّالی نوشته و طی آن بیماری‌هایی که در هر یک از طبقات چشم است، خلاصه کرده و نشانه‌های آن را توصیف کرده است. اما کتاب «جوامع جالینوس فی الأمراض الحادثه فی العین» غیر از دو کتاب مزبور است که حنین بدان اشاره‌ای نکرده است. این کتاب اصلاً ویرایشی است بدون نام مولّف که به دست ما رسیده و شاید حاوی قسمت بزرگی از این اثر باشد. نسخه‌های از آن در چستربیتی (ش 3452، گ 141-156، کتابت 834هـ) موجود است؛ امّا قدیمی‌ترین نسخه آن، همین نسخه تیمور پاشای قاهره است. کتاب العین، المعروف بدغل العین هر دو از: یوحنّا (یحیی) ابن ماسویه المتطبّب ابوزکریا یوحنا (یحیی) ابن ماسویه، از خانواده‌ای از پزشکان سریانی زبان جندی شاپور، به احتمال بسیار در حدود 160هـ/776م. در جندی شاپور متولد شد. با پدرش به بغداد آمد. به عنوان جانشین پدر از لطف هارون الرشید برخوردار شد و در مقام رئیس بیمارستان و پزشک مخصوص در بغداد و سامرا تا زمان متوکّل (متوفی 247هـ/ 861م.) مشغول کار بود. بنابر اخبار منابع ما، از طرف خلیفه مأمون به بیزانس فرستاده شد تا کتاب‌های یونانی تهیه کند. حتی گفته می‌شود که وی در دوره هارون و مأمون به کار ترجمه اشتغال داشته است. ابن ماسویه مولفی پر کار بود. ابن ابی اصیبعه از وی 42 اثر پزشکی ذکر می‌کند. امّا در میان نوشته‌هایی که مورد استفاده رازی بوده، کتاب‌هایی چند دیده می‌شوند که ابن ابی اصیبعه آنها را ذکر نکرده است. هنوز تحقیقی اساسی درباره اهمیت پزشکی آثار ابن ماسویه بر مبنای آثار و نقل قول‌های به جای مانده از او انجام نپذیرفته است. ابن ماسویه در پزشکی عملی چندان برجسته نبوده است. وی در هر دو کتاب خود درباره چشم پزشکی، از بقراط، جالینوس، آهرون، اراسیستراتوس، مارسلوس امپیریکوس، اشلیمن سوری و کنکه هندی نقل قول می‌کند. ولی این احتمال در کار نیست که ابن ماسویه از آثار همه این مولّفان به صورت مستقیم نقل قول کرده باشد. در آثار وی، تنها جایی که افزایشی نسبت به دانسته‌های یونانیان مشاهده می‌شود، مورد التهاب قرنیه به همراه تشکیل آوندهای تازه («ریح السَبَل» کورشدن قرنیه، غشای قرنیه) است که به علّت گستردگی بیماری تراخم در مشرق زمین بسیار پیش می‌آید. از ابن ماسویه، آثار زیادی در طب بر جای مانده و در زمینه چشم پزشکی، غیر از چند رساله کوچک، این دو کتاب از او به یادگار مانده است. از «دغل العین»، غیر از این نسخه، نسخه‌ای در حلب (فهرس، 1/19، ش97) موجود است؛ اما نسخه تیمور پاشای قاهره قدیمی‌تر از آن است. از کتاب «معرفه محنه الکحّالین» نیز نسخه‌ای در لنینگراد، کتابخانه گرگوار چهارم، موجود است؛ و به احتمال نسخه تیمور پاشای قاهره از آن اقدم است. یوحنا در سال 241هـ/ 857م. در سامره درگذشت. |
| تاریخ ثبت در بانک | 27 آبان 1397 |
| فایل پیوست |
 |