| کد | bk-17386 |
|---|---|
| عنوان | فقه پیشگیری معرفی احکام پیشگیرانه در رساله عملیه آیت الله العظمی سید علی سیستانی |
| به کوشش | مریم قاسمی |
| دیگر | زیر نظر محمد نوری |
| ناشر | دفتر فرهنگ معلولین (قم) |
| محل نشر | قم |
| سال انتشار | 1395شمسی |
| نوبت چاپ | 1 |
| تعداد جلد | 1 |
| زبان | فارسی |
| قطع | رقعی |
| چکیده |
بعضی به رساله‌های عملیه اشکال گرفته و گفته‌اند، عموم رساله‌های عملیه که مراجع محترم منتشر کرده‌اند عمدتاً به مسائل فردی مکلفین می‌پردازد و مسائل کلان اجتماعی از نظر آنان پنهان است. مثلاً درباره عدالت اجتماعی، امر به معروف و نظارت اجتماعی یا پیشگیری فصل مستقلی در رساله‌های عملیه نیست و مراجع معظم تکلیف مردم را در این گونه موارد مشخص نکرده‌اند که اگر فلان کارها را انجام دهید ظلم در جامعه از بین می‌رود و اگر فلان محرمات را انجام ندهید یا فلان واجبات را انجام دهید، معلولیت و بیماری‌های مهلک به سراغ شما نمی‌آید. البته بعضی در پاسخ این اشکال گفته‌اند. اگر مجموعه افراد مکلف در یک جامعه به همین احکام موجود و مندرج در رساله‌ها عمل کنند، نیازها و خواسته‌های عمومی تحقیق می‌یابد. سر جمع عمل به احکام فردی، تحقق خواسته‌ها و اهداف کلان اجتماعی مثل عدالت است. مثلاً در فصل طهارت در رساله عملیه آیت اللّه العظمی سیستانی آمده است: خودداری کردن از بول و غائط مکروه است و اگر برای بدن ضرر کلی داشته باشد حرام است. در این مسئله بین دو متغیر نگه داشتن بول و غائط و ضرر جسمی آن ارتباط ایجاد کرده و آن را فعل حرام یا مکروه دانسته است. اگر مردم به این مسئله عمل کنند به مشکلاتی مثل سرطان مثانه که پزشکان تأکید بر آن دارند، دچار نمی‌شوند. دفتر فرهنگ معلولین در تلاش است راه‌های پیشگیری از بیماری‌های مهلک و صعب و معلولیت را در جامعه گسترش دهد. امّا چگونه؟ مردم اغلب مسلمان و شیعه و متدین به دستورات شرعی؛ یا حداقل ایرانی و علاقه‌مند به فرهنگ ملی هستند. از این‌رو با استفاده و بهره‌گیری از فرهنگ دینی و فرهنگ ایرانی می‌توان، پیشگیری را در جامعه ترویج کرد. متأسفانه دستگاه‌های اجرایی طی چند دهه تلاش نتوانسته‌اند پیشگیری را به صورت یک فرهنگ عمومی در جامعه فراگیر و عملی کنند. در بعضی از کشورها به وضوح مشاهده می‌شود که آحاد مردم هر کاری که می‌خواهند انجام دهند یا هر فعلی می‌خواهند ترک کنند با متغیرهای پیشگیری می‌سنجند. و نخست از خود می‌پرسند: آیا انجام این کار تأثیری در سلامت یا در بیماری خودم و دیگران دارد؟ در صورت تشخیص اینکه با انجام کاری سلامت فرد و جامعه افراد به خطر می‌افتد، از انجام آن خودداری می‌کنند. متأسفانه در جامعه ما همه افعال و اقدامات با منافع شخصی و سود مالی سنجیده می‌شود و در صورت برقراری ارتباط مثبت به انجام آن اقدام می‌کنند. حاکم شدن چنین فرهنگی طی چندین دهه، عواقب و پیامدهای سوء بسیار برای جامعه به همراه داشته است. از جمله موجب گسترش انواع بیماری‌ها و انواع معلولیت‌ها شده است. برای رهایی از این وضعیت لازم است خطبا و وعاظ، معلمان و استادان، روزنامه نگاران و فیلم سازان، نویسندگان و پژوهشگران تلاش کنند و به مردم آگاهی صحیح و شناخت بدهند. اما متأسفانه به دلیل فقر منابع در این زمینه، خود گروه‌های مرجع هم آگاهی‌های چندان ندارند و چون فاقد اطلاعات هستند، نمی‌توانند به مردم شناخت دهند. برای رفع این نقیصه و کمبود، این دفتر تا کنون، چند جلد کتاب و مجله منتشر کرده است. و پروژه‌ها و آثار دیگری هم در دست اقدام دارد. از قدیم انسان‌ها در فکر تأمین صحت خود و گریز از عوامل و عللی که به بیماری و ضرر جسمی می‌گردد بوده‌اند. از قرون دوم قمری به بعد که دانش پزشکی در جهان اسلام شروع به توسعه نمود، دانش و حرفه‌ای به نام حفظ الصحه یا آداب الطعام و الشراب یا آداب اکل و شرب مورد توجه دانشمندان مسلمان قرار گرفت. شخصی به نام تاج الزمان افضل الدین احمد حامد کوهبنانی کرمانی از عالمان برجسته در کرمان در سده ششم قمری و اوائل سده هفتم قمری در زمینه حفظ الصحه و پیشگیری از غذاها و معاشرت‌ها و دیگر عوامل مخرب بدن و مضرب به اعضاء و جوارح انسان تحقیقات بسیار انجام داد و کتابی با عنوان صلاح الصحاح فی حفظ الصّحه نوشت. این کتاب بیش از هشتصد سال قبل تألیف شده ولی مطالبش جالب و به اندازه‌ای دقیق است که گویا امروز خطابش به ما است. کرمانی می‌نویسد: «العلم علمان: علم الابدان و علم الادیان». علم ابدان، علم طبّ است و علم ادیان، علم معرفت شریعت. غرض از این تخصیص آن است که راحت دنیا از عمر به واسطه صحّت است و آن را به علم طبّ و شناختن اسباب آن نگاه توان داشت، و خلاص آخرت و رسیدن به نعیم ابد به اقامت شرایط و احکام دین، و آن را به تحصیل علم شرع به دست توان آورد. پس بر هر کس واجب است که از علم دین چندان حاصل کند که احکام شرایع عبادات و معاملات بداند و از علم طبّ چندان بیاموزد که اگر معالجت بیماری نتواند کرد، به نظر او صحّت تن به حفظ صحّت به عنوان یک نیمه از علم، و نیمه دیگر علاج بیماران است بنابراین سلامت به دو پاره‌ی پیشگیری و درمان منوط است. بنابر نظر این نویسنده پیشگیری از انواع معلولیت‌ها و بیماری‌ها و یادگیری دانش آن واجب است و مثل علم فقه و علم دین ضروری است. زیرا با علم ابدان دنیای مسلمانان و رفاه و معیشت و زندگی سالم آنها تأمین می‌گردد و با علم ادیان آخرت آنان درست می‌شود. محمدباقر بن محمدجعفر فشارکی (درگذشت 1314ق)، حدود یکصد و بیست سال قبل وفات نمود و رساله‌ای به نام حفظ الصحه نوشت که بسیار مورد توجه بوده است. او از علمای امامیه و از مراجع تقلید بود و در مقدمه کتابش می‌نویسد: در میان رجحان و حسن اهتمام بلکه وجوب اقدام در ارتکاب اسباب و استعمال ادویه موجبه صحّت بدن و سلامت مزاج و رفع امراض و اسقام و شبهه نیست که در عامّه امور مقدّراتی هست فی الواقع و نفس الامر؛ ولیکن ما در مقام تکلیف مکلّفیم در مقام تحصیل سعادت به ارتکاب اسباب سعادت و نمی‌توانم آنها را ترک نمایم و بگویم. اگر مقدر است سعید باشیم، خواهیم شد، و الا نخواهیم شد. و همچنین در مقام زراعات و تجارات مکلّفیم به زراعت و تجارت و نمی‌تواند صاحب ملک و زراعت و صاحب کسب و حرفت ترک نماید و بگوید اگر زمین باید حاصل بدهد می‌دهد و ربح حاصل بشود می‌شود؛ وهکذا در مقام دفع موذیات ظاهره باید دفع کنیم آنها را و از طریقه عمل خارج است که بنشینیم وموذی رو به ما نماید و بگوییم اگر مقدّر است به ما اذیت برسد می‌رسد و الا فلا؛ و همچنین در مقام دفع اسبات مذلّت مکلّف می‌باشیم که دفع اسباب ذلت از خود نمایم و نمی‌توانیم بگوییم اگر مقدّر است ما ذلیل شویم می‌شویم و الا فلا. نکات بسیار مهمی در اینجا یادآور شده است. می‌نویسد هر آنچه موجب صحت بدن می‌شود و دفع امراض می‌کند و سلامت مزاج را تأمین می‌نماید، بدون شک وجوب و رجحان دارد. مثال می‌زند به کشاورزی که بذر را در زمین می‌پاشد و آب و کود می‌دهد. او باید از هر آنچه به گیاه و محصولش ضرر و آسیب می‌رساند محافظت نماید و عوامل مخرب را از بین ببرد یعنی پیشگیری کند. در مورد تجارت و نیز دینداری هم لازم است از آسیب‌ها و عوامل مخرب ممانعت و جلوگیری کرد. و همانطور که در این موارد پیشگیری ضرورت دارد در حفظ صحت بدن هم ضروری است. متن این دو کتاب را در فصل دوم آورده‌ام تا با اینگونه تحقیقات در قرون گذشته آشنایی به دست آید. اما کتاب حاضر طی شش ماه مطالعه به دست آمده است. خانم مریم قاسمی که در فرهنگ ورزش کارشناس است و سال‌ها است به معلولیت پژوهی مشغول هستند و مقالات و کتاب‌های سودمندی عرضه نموده‌اند؛ زحمت این کتاب را متحمل شدند. همین جا لازم است از ایشان تشکر ویژه شود. این کتاب پایان کار نیست بلکه آغاز راه در زمینه پیشگیری از طریق بسط فرهنگ دینی در اقشار مختلف است. بر مبنای اطلاعاتی که در این کتاب آمده چندین تحقیق دیگر می‌توان عرضه کرد، به عنوان نمونه فیلم‌هایی با سوژه‌هایی بر اساس همین فرهنگ ساخت و مردم را نسبت به ضرر و زیان‌های جسمی بر اثر عدم رعایت برخی احکام یا انجام برخی محرمات آگاه نمود. (محمد نوری) مقدمه تحقیقات مختلف ثابت کرده، ناهنجاری‌های اجتماعی، تغذیه ناسالم، روابط غیر مطلوب و رفتارهای مذموم و غیر متعارف موجب بیماری‌های مهلک و آسیب‌های جسمی و روانی و بالاخره معلولیت می‌گردد. شریعت اسلام و فقه شیعه شامل احکام واجب، حرام، مباح، مستحب و مکروه است و تجربه نشان داده کسانی که احکام را مراعات می‌کنند، از سلامت بیشتر برخوردار بوده‌اند. البته هنوز تحقیقات میدانی جامع انجام نیافته ولی مشاهدات بدوی تا اندازه‌ای مثبت این است که افراد متدین و خانواده‌هایی که احکام حلال و حرام؛ واجب و مکروه را مراعات می‌کنند، از سلامت جسمی و روحی افزون‌تر برخوردار می‌باشند. امید است دانشگاه‌ها و مراکز علمی چند پایان نامه و پژوهش‌هایی را به این موضوع اختصاص دهند و وضعیت افراد و خانواده‌های مذهبی و عامل به احکام شرعی را معلوم کنند. پس از این توضیح اکنون مسائلی که در کتاب توضیح المسائل حضرت آیت اللّه العظمی سید علی سیستانی آمده و به نحوی ارتباط با پیشگیری دارد اینجا آورده و معرفی می‌شوند. هدف این است که وظایف تعبدی مردم بیش از گذشته به سوی پیشگیری بیماری‌ها مهلک و معلولیت‌ها جهت پیدا کند. اگر مراجع محترم تقلید در پاسخ به استفتاءها و بیان فتاوا، به پیشگیری بیش از گذشته عنایت داشته باشند و مردم متدین و عامل به احکام هم در پیشگیری کوشا باشند، حتماً درصد معتنابهی از مشکلات معلولیتی و بیماری‌های جامعه کاسته خواهد شد. البته توجه داریم که این احکام تعبدی است و هدف از اجرا، تقرب الهی است و تابع هیچ مصلحت یا منفعت فردی و اجتماعی دیگر نمی‌باشد. و با احکام توصلی مثل معاملات که وضعشان متفاوت است تمایز دارند. اما همانطور که در کتب علل الشرایع و در احادیثی که آثار برخی عبادات مثل نماز و روزه را بیان کرده‌اند، در احکام هم گاه به بیان ضرر یا منفعت اشاره شده است. ما تلاش کرده‌ایم اینگونه احکام و فتاوا را از رساله عملیه مرجع محترم تقلید استخراج و معرفی کنیم. البته فعلاً فقط بخش مربوط به آیت اللّه العظمی سیستانی آماده انتشار شده است. هیچ هدفی جز معرفی آثار سودمند احکام هم نداریم. هدف این پروژه اولاً آگاهی دادن به مردم در این که اجرای احکام واجب و مستحب می‌تواند برای آنان آثار مثبت به همراه داشته باشد چنانچه ترک محرمات هم برای آنان سودمند است. چون اگر محرمی مثل نوشیدن شراب، رعایت نشود، آثار منفی بسیار به همراه خواهد داشت. توجه داشته باشید اینجا درصدد تجزیه و تحلیل احکام هم نیستیم و فقط احکامی را گزینش کرده‌ایم که در متن حکم به آثار منفی یا مثبت یا آثار قطعی یا احتمالی آن اشاره کرده باشد. همه این اطلاعات از رساله عملیه حضرت آیت اللّه العظمی سید علی سیستانی مدظله استخراج می‌شود. در جستجو در رساله عملیه آیت اللّه العظمی سیستانی چند کلید واژه مانند ضرر، زیان، نقص عضو، صدمه، هلاکت، مضر و سختی را مبنا قرار داده و به جستجو پرداخته‌ایم. در واقع این واژگان گویای آثاری است که در جریان پیشگیری در پی آن هستیم. در نهایت نتایجی به دست آمد که به آن می‌پردازیم. اما چند مقاله علمی و تحلیلی در فصل دوم می‌آوریم تا دانشجویان، طلاب و نویسندگان نیازمند منابع را پاسخگو باشیم. متأسفانه منابع درباره فقه معلولیتی، فقه نابینایی، فقه ناشنوایی، فقه پیشگیری که بر اساس فقاهت تشیع استوار باشد، بسیار اندک و در اکثر موضوعات صفر است. مدیریت دفتر فرهنگ معلولین چند جلد را همزمان آماده چاپ کرده است: احکام پیشگیری و فقه پیشگیری؛ احکام معلولیت ذهنی؛ احکام معلولیت ناشنوایی؛ احکام معلولیت بینایی و بالاخره احکام معلولیت حرکتی. امیدواریم اولین مجموعه از منابع در زمینه فقه معلولیتی بر پایه فقه شیعه در اختیار کاربران قرار گیرد. (مریم قاسمی) |
| تاریخ ثبت در بانک | 11 مهر 1396 |
| فایل پیوست |
  |