مقاله نشریه
کد sr-26792  
عنوان اول آموزش با ماسه و آب  
عنوان دوم شیوه‌هایی برای سازگار کردن مرکز یادگیری با ماسه و آب با نیازهای کودکان در کلاس‌های فراگیر پیش‌دبستانی  
نویسنده کاظم برزگر  
نویسنده اعظم شیرجهانی  
نوع کاغذی  
مقاله نشریه تعلیم و تربیت استثنایی  
شماره پیاپی 83  
سال 1387شمسی  
ماه آبان  
شماره صفحه (از) 40  
شماره صفحه (تا) 48  
زبان فارسی  
متن آموزش با ماسه و آب

دفتر فرهنگ معلولین

توضیح
تجربه نشان داده کودکان با ماسه بازی و آب بازی بهتر می‌توانند یادگیری را به پیش ببرند. آنان با ایجاد اشکال سه بعدی روی ماسه، برای نمونه ساختن خانه یا جوی آب یا پل و ده‌ها شکل دیگر با ماسه در واقع تصورات ذهنی خود را می‌آزمایند و تکمیل می‌کنند. نیز با انتقال و جابجایی و حتی نوشتن حروف و کلمات روی سطح ماسه یا نقاشی گل روی ماسه می‌پردازند. کودکان با این‌گونه بازی‌ها، نسبت‌ها، کوچکی و بزرگی، زبری و نرمی، اجزاء تشکیل دهنده و ده‌ها مفهوم دیگر را تجربه می‌کنند. تجربه ساختن و سازندگی و در مقابل آن نابودی و فروپاشی و از بین رفتن را به آسانی می‌فهمند، در حالی که در کلاس درس آموزش این‌گونه تصورت و مفاهیم بسیار دشوار است.
موفقیت تجربه آموزش با ماسه و آب، مسئولین آموزشی را متقاعد کرده که در مدارس استثنایی مرکز یادگیری ماسه و مرکز یادگیری آب دایر کنند، و دو تن کارشناس آموزشی با بررسی این مراکز، گزارشی تهیه کرده و در مجله تعلیم و تربیت استثنایی منتشر کرده‌اند. اکنون این مقاله را با اندکی تلخیص می‌آورم. این گزارش مبنای مقاله حاضر است که با عنوان «شیوه‌هایی برای سازگار کردن مرکز یادگیری با ماسه و آب با نیازهای کودکان در کلاس‌های فراگیری پیش دبستانی» نوشته کاظم برزگر و اعظم شیرجهانی منتشر شده است.

مقدمه
میز ماسه و میز آب همیشه برای کودکان مکان مطلوبی و دوست داشتنی است و اغلب کودکان را مجذوب و مشغول می‌کند.
کودکان ماسه و آب را دوست دارند و برای مدت زمان طولانی با آنها بازی و به وسیله آنها مفاهیم بزرگ، کوچک، زبر، نرم، بر، خالی، سریع و کند را تجربه می‌کنند. مرکز یادگیری با ماسه و آب مکانی برای بازی فعال است که طی آن کودکان مهارت‌های حسی- حرکتی و مهارت‌های حرکتی ظریف را در خود رشد می‌دهند. همچنین کودکان در زمانی که در اطراف میز ماسه و آب بازی و بحث و گفتگو می‌کنند، در حال تمرین مهارت‌های زبانی هستند.
یکی از مشکلات میز ماسه و آب این است که فضای محدودی برای بازی فراهم می‌‌کند. کودکان در این مرکز در تثبیت موقعیت خود نسبت به کودکان دیگر انعطاف‌پذیری بالایی ندارند. بنابراین، میز ماسه و آب بالقوه محرک‌تر یا مهیج‌تر است و شاید به تعارض بیشتری بین کودکان بیانجامد و مانع بازی سازنده و مفید بین کودکان شود. تعداد کودکان و میزان و انواع وسایل بازی ارایه شده باید با سطح انگیختگی کودکانی که در میز ماسه و آب قرار خواهند گرفت، مناسب‌سازی شود. محل در استحکام میز در کلاس فراگیر مسئله مهمی است.
مواد مورد استفاده در میز ماسه و آب را متنوع سازید. خاک رس ، نمک ، آرد ، آب رنگی، خاک اره، ریگهای نرم، دکمه‌های بزرگ و برف یا برفک مثال‌هایی از موادی هستند که میتوانند به جای آب و ماسه قرار بگیرند.
هر کدام از این مواد می‌توانند باعث ریخت و پاش و کثیف کردن کف اتاق شوند. همچنین بسیاری از آنها خطر خفگی را به همراه دارند و لازم است به دقت تحت نظارت قرار بگیرند. کودکان شاید نخواهند چیز خاصی را درست کنند اما بخواهند خواص حسی ماسه و آب را کشف کنند. آنها شاید عمل یکسانی را مکرر انجام دهند (از قبیل فشردن یک اسفنج پر از آب).
مربی‌ها نباید فراموش کنند که کودکان در سن‌های مختلف عملکردهای گوناگون دارند. کودک هفت ساله به هنگام بازی با ماسه می‌تواند حروف یا برخی کلمات را روی ماسه بنویسد. یا کودک پنج ساله می‌تواند روی ماسه نقاشی و عکس گل بکشد. همچنین در بازی با آب کودکان در سنین مختلف عملکردهای مختلف دارند.
همچنین کودکان با معلولیت‌های مختلف دارای عملکردهای مختلف هستند.
تفاوت عمده ماسه با آب در این است که با ماسه می‌توان اشیاء سه بعدی مثل عروسک و خانه ساخت، نیز می‌توان ماسه را مسطح کرد و به عنوان تخته سیاه از آن استفاده کرد و روی آن گل و نقاشی کشید یا کلمات و حروف را نوشت و سوم قابلیت حمل و نقل و ترکیب با دیگر وسایل را دارد. اما آب مهم‌ترین ویژگی آن شستشو و تمیز کردن و نیز حرکت دادن است. اشیاء را مثل قایق می‌توان روی آن حرکت داد.
این خواص ماسه و آب می‌تواند ده‌ها مفهوم را به روش تجربی و ملموس و عینی به کودکان دارای معلولیت یاد دهد.

میز ماسه
میز لبه‌دار با ارتفاع و طول و عرض معین است تا کودکان به راحتی بتوانند در کنار آن بایستند و با ماسه روی آن بازی کنند. البته در برخی مدارس پیشرفته اتاق ماسه ایجاد می‌کنند و کودکان با پوشیدن لباس مخصوص به اتاق ماسه رفته و شروع به بازی می‌کنند. مدرسه اوتیسمی‌ها در امارت دبی دارای اتاق ماسه است و بچه‌ها با علاقه و ذوق و با لباس‌های زیبا و متنوع به این اتاق می‌روند. برای مثال یک روز بچه‌ای می‌خواهد بنا یا مهندس ساختمان شود و روز دیگر می‌خواهد مسئول حیوانات در باغ وحش شود. هر روز لباس مخصوص آن شغل را می‌پوشد و در ماسه‌ها هم همان نقش را ایفا می‌نماید.
مهم‌ترین نکاتی که لازم است مربی‌ها مراعات کنند، عبارت است از:
1ـ ایمنی به دقت مراعات گردد. به کودکان یاد داده شود ماسه را نخورند، به چشم، گوش و دهان خود نریزند.
2ـ هر میز ماسه یا هر اتاق ماسه گنجایش تعداد معینی را دارد، بیشتر از حد مجاز را اجازه ندهند از میز یا از اتاق استفاده کنند.
3ـ قبل از شروع بازی بچه‌ها را آماده کنند، به آنها ایده بدهند و در جریان بازی آنها را راهنمایی کنند.
4ـ هر نوبت یک بازی ویژه با آنها کار کنند، انواع بازی‌ها را به آنان معرفی نکنند تا موجب سردرگمی و گیجی آنان نشوند.
5ـ هر کودک را به اقتضای توانایی‌هایش راهنمایی کنند. و بازی‌ها را از ساده به مشکل مطرح کنند.
6ـ مربی تلاش کند، بازی سیر منطقی و نظم‌دار باشد. یعنی از نقطه‌ای شروع شود و به تدریج تکمیل تا به پایان رسد.
7ـ پایان بازی همراه با تشویق باشد تا در ذهن کودک تثبیت گردد.
8ـ حتماً به کودکان یاد دهند بازی را همراه با بیان و شعر خوانی و گفتار به پیش ببرند. یعنی هر کاری انجام می‌دهند، با تکلم، گزارش دهند.

کودک دچار تأخیرات رشدی
مهارت‌های یک کودک ممکن است یک یا دو سال از کودکان رشد یافته در کلاس عقب‌تر باشد. این کودک به مدت زمانی برای بازی در سطح مهارت جاری‌اش نیاز دارد و از داشتن مهارت‌های کامل‌تری که به گام‌های قابل کنترل تبدیل شده‌اند سود می‌برد. برای مثال، اگر کودک بتواند با دستش ماسه را بردارد و بریزد، به او خاک‌اندازی بدهید و به او کمک کنید با خاک‌انداز ماسه‌ها را داخل یک سطل بریزد. همان‌طوری که کودک این مهارت را یاد می‌گیرد، به تدریج کمک فیزیکی را کاهش دهید.
* اگر کودک حواس پرت است، بازی در گروه کوچکی از کودکان برایش سودمند خواهد بود تحریک از راه ماسه و هل دادن بسیاری از کودکان در هنگام بازی با ماسه برای کودک مبتلا به تأخیرات رشدی می‌تواند فشار‌آور باشد.
* فعالیت‌ها را با سطح مهارت کودک هماهنگ کنید. برای مثال، کودک دارای تأخیر شدید از پر کردن و ریختن ماسه، مخفی کردن اشیاء در ماسه، یا بهم زدن پودر رنگ در داخل ماسه با قاشق (گرانووتر و جیمز ، 1989) سود خواهد برد.
* دستور عمل‌های واضح و گام به گام به کودک بدهید. اگر چه کودکان رشد یافته برای بازی با ماسه به دستور عمل‌های روشن نیاز ندارند، اما کودک دچار تأخیرات رشدی بدون راهنمایی بزرگسال در بازی با ماسه و با بازی کارکردی پیشرفتی نخواهد داشت.
* مفاهیم زبانی از قبیل بزرگ، کوچک، پر، خانی را در زمانی که کودک مشغول بازی در ماسه است، الگو قرار دهید.

کودک دچار آسیب‌های استخوانی
اگر کودک به خوبی موقعیتش تثبیت شود، بازی با ماسه می‌تواند به بهبود هماهنگی و قوام ماهیچه‌ایش کمک کند. حرکات مستقل را به جای راهنمایی‌های دستی در طول بازی با ماسه تشویق کنید.
برای بهبود حرکت کارکردی ، موقعیت کودک را در داخل میز ماسه تثبیت کنید. اگر کودک روزش را در صندلی چرخدار می‌گذراند و میز آب ثابت است، بازی با ماسه شاید فرصت خوبی برای استفاده از تجهیزاتی از قبیل تیرک چوبی متمایل باشد.
ما دریافته‌ایم که کودکان دارای ماهیچه‌های سفت بعضی مواقع به سختی درون داد لمسی را تحمل می‌کنند و شاید انگیزه‌ای قوی برای اجتناب از ماسه دارند. به تدریج به آنها ماسه ارایه کنید. اغلب تماس محکم از قبیل فشار دادن دست‌ها به طور محکم در داخل ماسه نسبت به تماس سبک‌تر از قبیل چکانیدن ماسه روی دست‌های کودک تلاش برای کودک آسان‌تر است. اگر کودک از درون داد لمسی حاصل از ماسه ناراحت می‌شود، او را به استفاده از ابزار‌های کار با ماسه تشویق کنید (از قبیل استفاده از خاک‌اندازها به جای لمس ماسه).
بیشتر میزهای ماسه برای اینکه صندلی چرخدار فاصله مناسبی با میز داشته باشد، باید بسیار کوتاه شوند. اگر کودک نتواند برای بازی در میز ماسه به خوبی مستقر شود، یک جعبه حاوی ماسه و اسباب بازی می‌تواند روی سینی صندلی چرخدار کودک گذاشته شود. همچنین دعوت از یک الگوی نقش همسال یا شریک (کودک دیگری در کلاس) به بازی با کودک مهم است.
اگر کودک از زبان کلامی استفاده نمی‌کند تصاویر متنوعی مربوط به وسایل ماسه بازی فراهم کنید تا کودک بتواند انتخابش را نشان بدهد. اگر کودک به تصاویر پاسخ نداد، دو وسیله مربوط به بازی با ماسه را در دست نگه دارید و از کودک بخواهید انتخابش را با اشاره کردن نشان بدهد.

کودک دچار اختلال فراگیر رشد و در خودماندگی
این کودک شاید به استفاده هدفمند از وسایل ماسه بازی علاقه‌مند نباشد و شاید فعالیت‌های حسی از قبیل پاشیدن مکرر ماسه را ترجیح دهد. استفاده از تصاویر و فعالیت‌های ماسه‌ای و تمرین مکرر با وسایل ماسه بازی به کودک کمک می‌کند بازی با ماسه را آرام بخش و راحت ببیند.
بازی با ماسه شاید برای کودکی که بیش از حد به تماس حساس است، خیلی تحریک کننده باشد. استفاده از سنگ ریزه‌های نرم و درشت به جای ماسه می‌تواند برای کودک مفیدتر باشد. از آنجایی که سنگ‌ریزه‌های ریز خطر خفگی را به همراه دارند، تنها از سنگ‌ریزه‌های درشت استفاده کنید.
اگرچه تعداد الگوهای نقش همسال (دیگر کودکان کلاس) در میز ماسه به خاطر کنترل درون داده‌ای شنیداری و لمسی باید به یک یا دو کودک محدود شوند، تعاملات اجتماعی، مشارکت و نوبت‌گیری را برای کودک دچار اختلال فراگیر رشد باید تشویق کرد.
اگر به نظر می رسد کودک مجذوب تکرار و بازی خود تحریکی است، استفاده کارکردی‌تر اسباب بازی‌ها را به کودک نشان دهید و همچنان که کودک از اسباب بازی‌ها به طور معنادار‌تری استفاده می‌کند، نشانه‌ها و کمک‌های فیزیکی را از صحنه خارج کنید.
کودکی که از انجام فعالیت در میز ماسه سرباز می‌زند، اگر در بازی شیء محرک و مطلوبی داشته باشد شاید احساس راحتی بیشتری کند. برای مثال، اگر کودک به قطار علاقه‌مند است، او را باید تشویق کرد تا قطار را در داخل ماسه هل دهد. به تدریج کودک را تشویق کنید تا بعضی از اسباب بازی‌ها کمتر آشنا را امتحان کند و استفاده از قطار را کنار بگذارد.

کودک دچار اختلال بیش فعالی / نارسایی توجه و مشکلات رفتاری
این کودکان شاید به یک تجربه‌ی سازمان یافته نیاز داشته باشند. اسباب‌بازی‌های کمی را در اختیار کودک قرار بدهید و چگونگی استفاده از آنها را برای کودک الگوسازی کنید. کودکان دارای نارسایی توجه تمایل دارند از مرکزی به مرکز دیگر بروند. با استفاده از یک زمان‌سنج، کودک را تشویق کنید برای تمرین مهارت‌های تازه به تدریج برای مدت زمان طولانی‌تری در مرکز باقی بماند.
به دقت سطح انگیختگی کودک را کنترل کنید. اگر به نظر می‌رسد در بازی با ماسه بیش از حد فعال است و رفتارش کنترل‌پذیر نیست، او را به یک مرکز آرام‌تر هدایت کنید. بعضی از مواقع کودک می‌تواند بیش از حد تحریک شونده باشد، اما خیلی بی‌تمرکز یا غیر پاسخگو به نظر نرسد. شاید دستگاه عصبی نارس این کودک نتواند جلوی اضافه بار درون داد حسی را بگیرد. کودکی که بیش از حد تحریک‌پذیر است، از جنبش آهسته و قرار گرفتن در محلی آرام به وسیله یک پتو سود می‌برد.
* تحمل سنگریزه‌های بزرگ یا دکمه‌های درون میز ماسه برای کودک دچار تدافع لمسی آسان‌تر است، زیرا سنگین‌ترند و درون داد حسی محکم‌تری ایجاد می‌کنند. مواظب باشید کودکان این مواد را در دهانشان نگذارند زیرا خطر خفگی وجود دارد. اگر کودک اشیاء را در دهان می‌گذارد، ماده مناسبی از قبیل یک تکه لوله آکواریم را برای جویدن در اختیار او بگذارید.
* حوادث پیش‌بینی کننده رفتار منفی را مشاهده کنید. به عواملی از قبیل بافت ماسه یا ازدحام و شلوغی کودکان دیگر که شاید در رفتارهای نامطلوب کودک موثر باشند، توجه نمایید. با مشاهده دقیق آنچه که در اطراف رفتارهای کودک اتفاق می‌افتد، مداخلات موثرتری می‌‌توانند طرح شوند.

کودک دچار مشکلات برنامه‌ریزی حرکتی
این کودکان را تشویق کنید تا با برنامه‌های خودشان وارد بازی با ماسه شوند و به صورت شفاهی آنها را برای شما بیان کنند.
به بعضی از موانع قوام ماهیچه‌ای کودکان دارای مشکلات برنامه‌ریزی حرکتی پایین است و شاید پیش از انجام تکالیفی که به حفظ وضعیت عمودی نیاز دارند (از قبیل ایستادن در کنار میز ماسه)، از درون داد تحریک شده به وسیله پریدن روی نوری آکروبات سود ببرند.
کودک را به برنامه‌ریزی و بیان کاری که می‌خواهد در میز ماسه انجام دهد تشویق کنید. بعد از اینکه کودک با کوشش، برنامه مربوط به بازی با ماسه را اجرا کرد، با کودک بررسی کنید با برنامه موفقیت آمیز بوده یا نه.
* کودک دارای مشکلات برنامه‌ریزی حرکتی از تلاش برای پیروی از دستور ساده که به وسیله یک بزرگسال یا کودک دیگر صادر شده، مورد خواهد برد. اگر لازم است کنش (از قبیل پر کردن قالب ماسه و بیرون کشیدن قالب برای ساختن یک کیک) را نشان بدهید. برای یادآوری کنش‌ها اعمال را با یک نشانه کلامی آسان همراه کنید. مثلاً، "پر کن و بیرون بکش" و کودک را تشویق کنید تا عبارت را با شما بگوید.

کودک دارای آسیب بینایی
میز ماسه فرصتی استثنایی برای کودک داری آسیب بینایی است تا یاد بگیرد با استفاده از تماس و بینایی هر چیزی که در میز ماسه است و هر کاری را که کودکان دیگر در حال انجام آن هستند، کشف کند و در مورد آنها با کودکان دیگر صحبت کند.
* میز ماسه را در قسمت روشن کلاس قرار دهید.
* با کودک بررسی کنید که چه اسباب بازی‌ها و ابزاری در میز ماسه وجود دارد. در هر زمان از تعداد کمی از اسباب‌بازی‌ها در میز ماسه استفاده کنید.
* زمانی که فعالیت‌های میز ماسه را معرفی می‌کنید، سرنخ‌های کلامی و کمک‌های بدنی مکرری به کودک بدهید. به تدریج کمک‌ها را کاهش دهید تا کودک به استقلال برسد. تا وقتی کودک بر کاربردشان تسلط پیدا کند، وسایل بازی یکسانی در میز ماسه بگذارید.
مهم‌ترین نیاز آموزشی نابینایان این است که شناخت دقیق نسبت به اشیاء ندارند. ماسه بازی می‌تواند این شناخت را به آنها بدهد. برای مثال حیوانات مثل میمون با ماسه قالب‌ریزی و فشرده می‌شود و سپس قالب از آن جدا شده و کودک نابینا می‌تواند صورت و اعضاء بدن میمون را لمس کند و از این طریق شناخت خود را تکمیل یا تصحیح کند. این شیوه همان مجسمه‌سازی با ماسه است. نیز حروف و کلمات را می‌تواند به روش مجسمه‌سازی، انجام دهد و با لمس مثلاً ط و ت یا لمس س و ث و ص تفاوت آنها را لمس کند و شناخت خود را ارتقاء دهد.
بالاخره هر آنچه که نمی‌تواند از راه دیدن بشناسد ولی می‌تواند تبدیل به سه بُعدی کند و آن را لمس و از این طریق بشناسد، یا ماسه بازی می‌تواند انجام دهد.

میز آب
میز آب یا بزرگتر آن حوض یا استخری است که کودکان در کنار آن ایستاده و بازی می‌کنند یا به درون آن می‌روند.
اولین نکته مهم که لازم است مربیان بدانند، ایمنی است. به کودکان یاد دهند هرگز آب را ننوشند یا به دهان و چشمان خود نزنند. سر خود را زیر آب نبرند.

انواع آموزش‌ها
با آب بازی می‌توان به کودکان کمک کرد تا مفاهیم را بهتر و زودتر یاد بگیرند و تجارب خود را تثبیت نمایند. انواع استفاده‌های مهم از آب را گزارش می‌دهم:
آب پاشی با پاشیدن آب با دستان یا با دستگاه آب پاش، لمس آب با سر و صورت و احساس فشار آب روی بدن تجربه می‌گردد. نیز گرمی و سردی به عنوان دو مفهوم اساسی در زندگی روزانه تجربه می‌گردد.
مفهوم شناور بودن اجسام و وزن اجسام با لمس یا دیدن فرو رفتن جسم‌هایی مثل آهن در آب و روی آب ماندن اجسامی مثل ظروف پلاستیک به کودکان تجارب مهمی یاد می‌دهد.
حرکت اجسامی روی آب مثل قایق‌ها و حرکت آنها و اساساً ویژگی اساسی آب که مایع و سیال است برخلاف جامدات، تجارب مهمی به کودکان آموزش می‌دهد.
کودک وقتی دستش را در آب حرکت می‌دهد، از این طریق، مفهوم حرکت و رفتن را لمس می‌کنند.
مفهوم دیگر انتقال دادن و ناقل بودن آب است، برای کودکان بالای چهار سال مهم است. برای مثال وقتی رنگ قرمز در آب ریخته می‌شود به تدریج در همه جای آب پخش می‌شود و آب این رنگ را به همه جا انتقال می‌دهد.
نرم‌سازی آرد یا خاک با آب و سفت‌سازی آنها با خروج آب از آنها، مفاهیم نرمی، سفتی را یاد می‌دهد. قطره‌سازی آب با قطره‌چکان، مفهوم کمیت از قطره تا سیل وحشتناک را یادآور می‌شود. معمولاً کودکان به ویژه نابینایان تلقی و درک درستی از حوادثی مثل سیل ندارند. با سطح شیب‌دار و ریختن آب از بالا و حرکت اجسام در مسیرش، قدرت فشار آب در به حرکت در آوردن اجسام و تخریب کنندگی آن و بالاخره مفهوم سیل را می‌توانند درک کنند. با چلپ و چلوب کردن و ایجاد حباب در سطح آب، مفاهیم دیگری مثل هوا و تفاوت آن با آب در ذهن کودکان حلاجی می‌گردد.
و ده‌ها نوع آموزش دیگر چون تبدیل آب به بخار یا به یخ که جامد است، مفاهیم اساسی را تجربه و درک می‌کند.

شرایط و استفاده بهتر
به منظور استفاده درست‌تر از آب بازی برای آموزش کودکان دارای معلولیت، لازم است به نکات زیر توجه شود:
* در زمان آموزش استفاده از وسایل آب بازی به کودکان دچار تأخیرات رشدی، دستورهای کلامی را با نمادهای تصویری و اشارات تکمیل کنید.
* زمانی که توجه کودک در حال کاهش است، وسایل آب بازی جدیدی ارایه کنید.
* برای تعیین مطلوب بودن سطح تحریک در میز آب، کودک را زیر نظر بگیرید. اگر کودک روی آب بازی متمرکز است و با کودکان دیگر تعامل می‌کند، میزان تحریک شاید در حد بهینه باشد.
* میز آب را در محلی از اتاق که روشنایی کافی دارد و موجب حواس پرتی نمی‌شود، مستقر کنید.
* اگر کودک از آب بازی می‌ترسد، اجازه دهید مدتی کودکان را تماشا کند و به تدریج کودک را به میز آب نزدیک کنید.
* به اندازه کافی وسایل بازی در اختیار کودکان قرار دهید تا بین آنها اختلاف و درگیری شکل نگیرد.
* اسباب بازی‌ها و وسایلی را که رنگ‌های متضادی دارند و در میز آب آسان‌تر مشخص می‌شوند، پیدا کنید.
* بینید آیا مهارت‌های یاد گرفته شده در فعالیت‌های مشابه از قبیل میز ماسه، به موقعیت بازی با آب تعمیم یافته‌اند یا نه. همان مفاهیم اساسی را تمرین و تقویت کنید. برای مثال، مفهوم داخل و خارج.
* برای تمرین مهارت‌های دستی، قطره چکان‌ها نرم‌سازها را در میز آب قرار دهید.
* ارتفاع میز آب را با نیازهای کودک متناسب کنید.
* به کودک آموزش دهید چگونه کنش‌ها را در میز آب تقلید کند.
* برای کودک دارای آسیب استخوانی، اندازه خاک‌اندازها و ملاقه‌ها را امتحان کنید تا آسان‌ترین آنها را که کودک در هنگام برداشتن آب می‌تواند در دست بگیرد و با آنها کار کند، پیدا کنید.
* اگر تنها یک اسباب‌بازی در اختیار کودکان قرار دارد، از آب بازی به عنوان فرصتی برای آموزش مهارت‌های اجتماعی (از قبیل دادن یا گرفتن اسباب بازی) استفاده کنید.
* بعضی از مواقع هماهنگ کردن فعالیت‌ها با یک آواز به تمرکز کودک PDD روی تکالیف کمک می‌کند. برای مثال، در زمان شستن عروسک شما می‌توانید این آواز را بخوانید "این طوری نوزاد را می‌شوییم، می‌شوییم نوزاد، می‌شوییم نوزاد، این لوزی نوزاد را می‌شوییم در صبح خیلی زود".
* انتظارات رفتاری مربوط به این مرکز را روشن سازید و اگر کودک قواعد میز آب را رعایت نمی‌کند، با پیامدهای رفتاری با قاطعیت برخورد کنید. برای مثال کودک را از چلپ چلوپ کردن در آب محروم کنید.
* اگر به نظر می‌رسد کودک به فضای دیگران تجاوز می‌کند، یک قالیچه چهار گوش برای نشستن به کودک بدهید. این به کودک کمک می‌کند تا مرزهای شخصی‌اش را احساس کند (دیویدسون و نسکر سیمونز،1992).
* یک پیش‌بند مقاوم در برابر آب به کودک دارای آسیب بینایی اجازه می‌دهد با آزادی بیشتری در بازی شرکت کند و اگر آب روی خودش بریزد، دیگر نگران خیس شدن نباشد. این کار برای کودکان دیگری که در میز آب بازی می‌کنند نیز مفید است.
* مفاهیم زبانی از قبیل بزرگ و کوچک، با پر و خالی را الگو قرار دهید.

پایان
بازی با ماسه و آب، کودکان دارای معلولیت را آماده می‌سازد تا مفهوم را بهتر، صحیح‌تر و کامل‌تر یاد بگیرند؛ ذهن و قوه مدرکه آنان شناخت اشیاء و مفاهیم را دقیق‌تر انجام دهد. همین آموزش‌ها موجب می‌شود تا بعداً در نویسندگی و مهارت‌های خواندن و نوشتن موفق شوند و بتوانند مقالات و کتب سودمند تألیف نمایند.
هر چند به مناسب‌هایی، گروه‌هایی از معلولین روی پهنه وسیعی از ساحل‌ها، کتابی نوشته‌اند. در ساحل چند کیلومتری کتابی با بیست صفحه تألیف و همراه با تصاویر عرضه کرده‌اند. همین کتاب را عکس‌برداری و به کتاب کاغذی هم تبدیل کرده‌اند. شاید در آینده، معلولان بتوانند. ماسه‌های کویر یا سواحل را تثبیت کرده و کتابی را روی آن بنگارند.

مآخذ
«شیوه‌هایی برای سازگار کردن مرکز یادگیری با ماسه و آب با نیازهای کودکان در کلاس‌های فراگیر پیش‌دبستانی»، کاظم برزگر، اعظم شیر جهانی، مجله تعلیم و تربیت استثنایی، شماره 83، آبان 1387، ص 40-48.

Davidson, I., and J. Nesker Simmons (1992). The Early Development of Blind Children. Ontario, Canada. TheOntario Institute for Studies in Education.
Gould, P. and Sullivan, J. (2004). The inclusive early childhood classroom. Beltville, MD:Gryphon House.
Granovetter, R., and J. James. (1989).Sifi and Shout. Lewisvile, NC:Kaplan Press Miller, K. (1996).The Crisis Manual for Early Childhood Teachers. Beltville, MD:Gryphon House.
*.م.ن  
تاریخ ثبت در بانک 19 فروردین 1399