کد cb-10198  
نام اسماء بنت ابوبکر بن ابی قحافه  
پیشه و عنوان از زنان صحابی دارای نقش در تحولات مکه بود  
سال تولد شمسی  
تاریخ درگذشت شمسی  
نوع معلولیت نابینا  
متن زندگی نامه اسماء بنت ابوبکر بن ابی قحافه
اَسْماء د 3ق‌/92م‌، دختر ابوبکر بن ابی قحافه از صحابه پیامبر (ص)، از نخستین گروندگان به اسلام و راوی نیز می‌باشد.

شهرت و تولد
مشهور به ذات‌النطاقین‌. در 7 پیش از هجرت در مکه زاده شد. [1] [2] [3]

اسلام
وی در کودکی در مکه به دعوت پدر خویش ابوبکر اسلام آورد و هجدهمین نفر از مسلمانان بود. [4] [5] [6] [7]

همسر وفرزندان
با زبیربن عوّام ازدواج کرد و از او صاحب فرزند شد، عبدالله و مصعب بن زبیر از مشهورترین فرزندان اویند. [8] [9] [10] [11]

هجرت و جهاد
اسماء از مسلمانانی بود که از مکه به مدینه هجرت کرد، [12] و در جنگ یرموک نیز همراه زبیر بود، [13] [14] اما پس از چندی از زبیر جدا شد و همراه پسر خود عبدالله تا قتل او، در مکه اقامت کرد، [15] [16]اسماء پیش بند خویش دو پاره کرد و زاد و توشه آنان را با آن بست و پیامبر او را دعا فرمود، [17] [18] [19] [20] [21]

افتخار به لقب مادر
اما مردم شام که به جنگ عبدالله بن زبیر آمده بودند، او را به طعن «ابن ذات النطاقین‌» می‌خواندند و این لقب را بر مادر و پسر وی زشت می‌شمردند، حجاج نیز عبدالله را بدین لقب طعن می‌زد که مورد اعتراض اسماء واقع شد، عبدالله خود با خواندن شعری از ابوذویب هذلی به این لقب افتخار کرد [22] [23] [24]
گفته‌اند که آیه شریفه «لا یَنْهیکُم‌ُ اللّه‌ُ عَن‌ِ الَّذین‌َ لَم‌ْ یُقاتِلوُکُم‌ْ فِی الدّین‌ِ...» [25] وقتی نازل شد که قتیله بنت عبدالعزی مادر اسماء با هدایایی نزد او رفت‌، اما اسماء به سبب نامسلمانی مادر از پذیرفتن هدایا و اجازه ورود به خانه خودداری کرد و در این باب از پیامبر ص سوال کرد و پیامبر اجازه داد. [26] [27] [28]

راوی بودن
از اسماء که ابن حبان وی را در زمره ثقات برشمرده‌، ص3، نزدیک به 8 حدیث درباره نماز، حج‌، زکات و مسائل اسلامی روایت شده است. [29] [30] [31]

شاگردان

کسانی چون عبادبن عبدالله بن زبیر، عروة بن زبیر، ابن ابی ملیکه‌، عبدالله بن عباس و فاطمه بنت منذر از او روایت کرده‌اند. [32] [33] [34]

شاعر بودن[ویرایش]

اسماء شعر نیز می‌سرود، اما تنها بیت از او باقی مانده که در اصالت بیت از آن‌ها تردید است. [35] [36]

معبر بودن
همچنین وی به تعبیر رویا نیز آشنا بود و سعید بن مسیب‌، یکی از معتبرترین معبّران‌، این فن را از اسماء فرا گرفته بود. [37] [38]

نابینا شدن
وی بسیار زیست و پس از قتل پسرش عبدالله ناتوان و نابینا گشت. [39] [40]

وفات
در زمان مرگ وی اختلاف است‌، ولی مسلم است که چند روزی پس از قتل پسرش درگذشت. [41] [42] [43] [44]

فهرست منابع
(1) ابن اثیر، علی‌، اسدالغابه، بیروت‌، 377ق.
(2) ابن اثیر، مبارک‌، جامع الاصول‌، به کوشش عبدالقادر ارنووط، بیروت‌، 392ق‌/973م.
(3) ابن حبان‌، محمد، الثقات‌، حیدرآباد دکن‌، 398ق‌/978م.
(4) ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، بیروت‌، دارصادر.
(5) ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب‌، به کوشش علی محمد بجاوی‌، قاهره‌، 380ق‌/960م.
(6) ابن عبدربه‌، احمد، العقد الفرید، به کوشش احمد امین و دیگران‌، بیروت‌، 402ق.
(7) ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
(8) ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به کوشش ثروت عکاشه‌، قاهره‌، 388ق‌/969م.
(9) ابن منجویه‌، احمد، رجال صحیح مسلم‌، به کوشش عبدالله لیثی‌، بیروت‌، 407ق‌/987م.
(10) ابونعیم اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، قاهره‌، 355ق‌/933م.
(11) احمد بن حنبل‌، مسند، قاهره‌، 313ق.
(12) بخاری‌، محمد، صحیح‌، استانبول‌، المکتبة الاسلامی.
(13) بسوی‌، یعقوب‌، المعرفة و التاریخ‌، به کوشش اکرم ضیاء عمری‌، 394ق‌/974م.
(14) ذهبی‌، محمد، تاریخ الاسلام‌، قاهره‌، 368م.
(15) زبیری‌، مصعب‌، نسب قریش‌، به کوشش لوی پرووانسال‌، قاهره‌، 953م.
(16) شوکانی‌، محمد، درّ السحابة فی مناقب القرابة و الصحابة، به کوشش حسین بن عبدالله عمری‌، دمشق‌، 404ق‌/984م.
(17) فواز عاملی‌، زینب‌، الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور، بیروت‌، دارالمعرفه.
(18) قرآن کریم.
(19) کحاله‌، عمررضا، اعلام النساء، بیروت‌، 404ق‌/984م.
(20) کلبی‌، هشام‌، جمهرة النسب‌، به کوشش ناجی حسن‌، بیروت‌، 407ق‌/986م.
(21) نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب الاسماء و اللغات‌، قاهره‌، ادارة الطباعة المنیریه.
(22) ونسینک‌، آرنت یان‌، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی‌، استانبول‌، 988م.

پانویس
1. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
2. ↑ ابن اثیر، علی‌، اسدالغابه، ج1، ص92، بیروت‌، 377ق.
3. ↑ نووی‌، محیی‌الدین‌، تهذیب الاسماء و اللغات‌، ج1، ص29، قاهره‌، ادارة الطباعة المنیریه.
4. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص49، بیروت‌، دارصادر.
5. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب‌، ج1، ص783، به کوشش علی محمد بجاوی‌، قاهره‌، 380ق‌/960م.
6. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
7. ↑ ابن اثیر، علی‌، اسدالغابه، ج1، ص92، بیروت‌، 377ق.
8. ↑ کلبی‌، هشام‌، جمهرة النسب‌، ج1، ص27، به کوشش ناجی حسن‌، بیروت‌، 407ق‌/986م.
9. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص50، بیروت‌، دارصادر.
10. ↑ زبیری‌، مصعب‌، نسب قریش‌، ص76، به کوشش لوی پرووانسال‌، قاهره‌، 953م.
11. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
12. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب‌، ص782-783، به کوشش علی محمد بجاوی‌، قاهره‌، 380ق‌/960م.
13. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص53، بیروت‌، دارصادر.
14. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
15. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص50، بیروت‌، دارصادر.
16. ↑ ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، ص73، به کوشش ثروت عکاشه‌، قاهره‌، 388ق‌/969م.
17. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
18. ↑ بخاری‌، محمد، صحیح‌، ص56- 58، استانبول‌، المکتبة الاسلامی.
19. ↑ ابن عبدالبر، یوسف‌، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب‌، ج1، ص782، به کوشش علی محمد بجاوی‌، قاهره‌، 380ق‌/960م.
20. ↑ ابن منجویه‌، احمد، رجال صحیح مسلم‌، ج1، ص17، به کوشش عبدالله لیثی‌، بیروت‌، 407ق‌/987م.
21. ↑ ابونعیم اصفهانی‌، احمد، حلیة الاولیاء، ج1، ص5، قاهره‌، 355ق‌/933م.
22. ↑ ابن عبدربه‌، احمد، العقد الفرید، ج1، ص17، به کوشش احمد امین و دیگران‌، بیروت‌، 402ق.
23. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص2، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
24. ↑ ابن اثیر، مبارک‌، جامع الاصول‌، ج1، ص45-46، به کوشش عبدالقادر ارنووط، بیروت‌، 392ق‌/973م.
25. ↑ ممتحنه/سوره60، آیه8.
26. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص52، بیروت‌، دارصادر.
27. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص7، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
28. ↑ احمد بن حنبل‌، مسند، ج1، ص47، قاهره‌، 313ق.
29. ↑ شوکانی‌، محمد، درّ السحابة فی مناقب القرابة و الصحابة، ج1، ص31، به کوشش حسین بن عبدالله عمری‌، دمشق‌، 404ق‌/984م.
30. ↑ کحاله‌، عمررضا، اعلام النساء، ج1، ص9، بیروت‌، 404ق‌/984م.
31. ↑ ونسینک‌، آرنت یان‌، المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوی‌، ص1-2، استانبول‌، 988م.
32. ↑ احمد بن حنبل‌، مسند، ج1، ص44-54، قاهره‌، 313ق.
33. ↑ ابن منجویه‌، احمد، رجال صحیح مسلم‌، ج1، ص18، به کوشش عبدالله لیثی‌، بیروت‌، 407ق‌/987م.
34. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ج1، ص8، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
35. ↑ کحاله‌، عمررضا، اعلام النساء، ج1، ص9، بیروت‌، 404ق‌/984م.
36. ↑ فواز عاملی‌، زینب‌، الدر المنثور فی طبقات ربات الخدور، ج1، ص4، بیروت‌، دارالمعرفه.
37. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.
38. ↑ ذهبی‌، محمد، تاریخ الاسلام‌، ج1، ص35، قاهره‌، 368م.
39. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص52، بیروت‌، دارصادر.
40. ↑ ابن عبدربه‌، احمد، العقد الفرید، ج1، ص15، به کوشش احمد امین و دیگران‌، بیروت‌، 402ق.
41. ↑ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری‌، ج1، ص55، بیروت‌، دارصادر.
42. ↑ ابن قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، ص73، به کوشش ثروت عکاشه‌، قاهره‌، 388ق‌/969م.
43. ↑ بسوی‌، یعقوب‌، المعرفة و التاریخ‌، ج1، ص24، به کوشش اکرم ضیاء عمری‌، 394ق‌/974م.
44. ↑ ابن عساکر، علی‌، تاریخ مدینة دمشق‌، ص جم، به کوشش سکینه شهابی‌، دمشق‌، 402ق‌/981م.


منبع: دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اسماء»، ج8، ص3455.  
تاریخ ثبت در بانک 8 شهریور 1395