| کد | jr-46511 |
|---|---|
| عنوان اول | بررسی ارتباط انگیزه پیشرفت تحصیلی و جو عاطفی خانواده با دانشجویان نابینای آرپی |
| عنوان مجموعه | شیوه‌های توان‌یابی پژوهش‌ها و گزارش‌ها |
| نوع | کاغذی |
| ناشر | انتشارات توانمندان |
| سال چاپ | 1399شمسی |
| شماره صفحه (از) | 63 |
| شماره صفحه (تا) | 70 |
| زبان | فارسی |
| متن |
در میان معلولان، گروهی موسوم به آرپی وجود دارند که در عین ناباوری و عاملی نامشخص بر اثر تخریب ژنتیکی متأسفانه در هر سنی که باشند با شروع پیشرونده بیماری، بینایی خود را به‌تدریج از دست می‌دهند و در حالت خوش‌بینانه ممکن هست برای برخی از این افراد سطح بسیار نازلی از بینایی در حد تشخیص نور اشیاء نزدیک باقی بماند. پرواضح هست که بستر اختلالات خلقی و هیجانی این افراد به‌طور چشمگیری دچار تزلزل قرار بگیرد و مسأله بازگشت به زندگی و کنار آمدن با بیماری مهم‌ترین چالش ایشان می‌باشد که خانواده اصلی‌ترین نهاد برای حل این چالش این افراد می‌باشد. این افراد به لحاظ هوشی و استعداد هیچ مشکلی ندارند و همه ساله تعداد قابل توجهی از افراد نابینای از نوع آرپی در دانشگاه‌های ممتاز کشوری مشغول به تحصیل می‌شوند. هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بین جو عاطفی خانواده با انگیزه پیشرفت تحصیلی دانشجویان نابینای آرپی است. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان نابینای از نوع آرپی دانشگاه‌های معتبر شهر تهران که بانک جامع اطلاعاتی آنان در محل انجمن نابینایان کشور موجود هست، می‌باشد. تعداد نمونه این پژوهش 30 نفر است که به صورت نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شد. روش انجام پژوهش از نوع همبستگی است. ابزار مورد استفاده در پژوهش دو پرسشنامه جو عاطفی خانواده و انگیزه پیشرفت تحصیلی می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی و ضریب همبستگی استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد توجه به تأثیر و اهمیت نقش چشمگیر خانواده در پیشرفت تحصیلی دانشجویان نابینای آرپی از جایگاه والایی برخوردار است. واژه‌های کلیدی: آرپی، جو عاطفی خانواده، پیشرفت تحصیلی مقدمه نقص بینایی یک تعریف کلی برای از دست دادن بینایی است و عبارت است از بد‌کاری عصب چشمی یا بینایی که مانع از دیدن بهنجار فرد شده و بر یادگیری در محیط مدرسه تأثیر می‌گذارد. به‌طور کلی از این اصطلاح برای توصیف همه درجات گوناگون نابینایی و کم‌بینایی از نقص بینایی شدید گرفته تا نابینایی کامل استفاده می‌شود. برخی از محققین در پژوهش‌های خود دریافتند، افراد نابینا در ارتباطات اجتماعی خود مشکلات زیادی از قبیل انزوای اجتماعی، دوستان اندک و سپری کردن وقـتشان در تـنهایی را تجربه می‌کنند. برحسب مشاهدات در بسیاری از دانشجویان نابینا به علل متعدد مانند نگرش‌های منفی جامعه نسبت به نابینایان، تصویر ذهنی جامعه درباره درمانده و وابسته بودن نابینایان، حمایت افراطی و همدلی بی‌مورد والدین، دریافت نکردن بازخورد چشمی درباره رفتارهایشان، فقدان سرمشق گیری، نداشتن مهارت‌های چشمی ویژه، ناتوانی در موضع یابی و... دچار واپس روی اجتماعی هستند. بنا بـه اظـهارات ولفـی و ساکس، (2006) انزوای اجتماعی و فقدان حمایت اجتماعی کافی میان نوجوانان با آسیب بینایی مـمکن اسـت به عزت نفس پایین در آنها منجر شود. و به پیشرفت تحصیلی لطمات زیادی وارد کند. اینجاست که نیاز خانواده به‌عنوان نهادی مورد اعتماد خود را نمایان می‌سازد. تعریف آرپی در میان نابینایان، گروهی موسوم به آرپی وجود دارند که در عین ناباوری و عاملی نامشخص بر اثر تخریب ژنتیکی متأسفانه در هر سنی که باشند با شروع پیشرونده بیماری، بینایی خود را به‌تدریج از دست می‌دهند و در حالت خوش‌بینانه ممکن هست برای برخی از این افراد سطح بسیار نازلی از بینایی در حد تشخیص نور و اشیاء نزدیک باقی بماند. آرپی نامی است که به گروهی از بیماری‌های چشمی ارثی اطلاق می‌شود. این گروه از بیماری‌ها شبکیه را مبتلا می‌سازد. شبکیه بافت حساس به نور چشم است که در حقیقت به صورت آستری برای چشم می‌باشد و محلی است که اولین مراحل بینائی در آن اتفاق می‌افتد. در بیماری آرپی کاهش دید تدریجی اما پیشرونده است. معمولاً افراد مبتلا به آرپی دید خود را به‌طور کامل از دست نمی‌دهند و در بیشتر موارد مقداری از دید مفید تا کهنسالی حفظ می‌شود. شایع‌ترین علامت اولیه در آرپی: کاهش دید در تاریکی و مکان‌های کم نور است. برای مثال فرد پس از غروب آفتاب و یا در اتاق کم نور به‌خوبی نمی‌بیند. علامت دیگر آرپی کاهش میـدان بینائی است: بدین معنی که دید فرد از طرفین و یا از بالا و پایین کاهش می‌یابد. معمولاً فقدان دید محیطی: (دید تونلی) نامیده می‌شود. این کاهش دید به معنای ابتلای سلول‌های استوانه‌ای و بعضی از سلول‌های مخروطی است در بعضی از انواع آرپی ابتدا دید مرکزی کاهش می‌یابد. از علائم اولیه این کاهش دید، اشکال در خواندن متون چاپی و یا انجام کارهای دقیق است. آنچه در تمام انواع آرپی مشترک است طبیعت پیشرونده بیماری است: اما سرعت پیشرفت بیماری در افراد مختلف متفاوت است. در حال حاضر درمان قطعی برای معالجه آرپی و یا جلوگیری از پیشرفت بیماری وجود ندارد. این امر به دلیل فعالیت ژن‌های معیوب است که به ارث رسیده و فعل و انفعالات طبیعی بدن را مختل می‌کند. اما حدود 20 سال است که تحقیقات سازمان یافته و گسترده‌ای در بسیاری از مراکز جهان در مورد این بیماری انجام می‌شود. محل تعداد زیادی از ژن‌های مسئول در بسیاری از انواع آرپی مشخص شده و نقص‌های آنها شناسایی شده است. دانشمندان روش‌های تحقیقاتی بسیاری را به منظور دستیابی به روشی مطمئن دنبال می‌کنند تا از این طریق بتوانند ماده ژنتیکی صحیح را به درون سلول‌های چشم وارد کنند. شواهدی وجود دارد که این امر به رشد دوباره سلول‌ها کمک می‌کند. پرواضح هست که بستر اختلالات خلقی و هیجانی این افراد به‌طور چشمگیری دچار تزلزل قرار بگیرد و مسأله بازگشت به زندگی و کنار آمدن با بیماری مهم‌ترین چالش ایشان می‌باشد که خانواده اصلی‌ترین نهاد برای حل این چالش این افراد می‌باشد. این افراد به لحاظ هوشی و استعداد هیچ مشکلی ندارند و همه ساله تعداد قابل توجهی از افراد نابینای از نوع آرپی در دانشگاه‌های ممتاز کشوری مشغول به تحصیل می‌شوند خانواده، یک سازمان اجتماعی کوچک است که روابط اعضای آن، به خصوص روابط والدین با فرزندان، مهم‌ترین عنصر شکل دهنده این سازمان است. رشد مطلوب و سالم فرزندان در تمام ابعاد مرهون ارتباط موثر و مطلوب والدین با فرزندان می‌باشد. تحلیل‌های نظری و تجربی بسیاری به ارتباط موثر والدین با فرزندان اختصاص یافته است و برای آن اهمیت و ارزش خاصی قایل شده‌اند. یکی از موثرترین عوامل رشد انسان محیط خانوادگی است. خانواده، نخستین نهاد اجتماعی است که فرد در آن پا به عرصه زندگی می‌گذارد و اولین پایه‌های تربیت و تعلیم در آن گذارده می‌شود. وجود محبت و عاطفه در خانواده رمز سعادت و خوشبختی انسان است و کلید بسیاری از مشکلات و راه جلب احترام و رعایت حقوق دیگران است. عاطفه، عشق و محبت به فرزندان، می‌تواند اراده متزلزل و روح آشفته آنان را درمان کند و آنان را به زندگی سعادتمند و موفق امیدوار سازد. لذا برای تربیت و پرورش درست فرزندان، باید محیطی ایجاد کرد که در آن درگیری و اختلافی نباشد. محبت و صداقت، ایمان و عشق به خوبی‌ها، صمیمیت، وحدت و اتحاد می‌تواند راهگشای بسیاری از مشکلات باشد. انسان در محیط خانواده، حس محبت و امنیت و توانایی یادگیری را کسب می‌کند و از طریق کیفیت روابط بین والدین خود و همچنین بازی کردن با برادران و خواهران خود و یا سایر کودکان مهارت‌های اجتماعی لازم را برای سازگاری بهتر می-آموزند. (کالات، 1996). مهارت و پیشرفت لازمه آموختن و یادگیری وجود محیط مناسب با محرک‌های کافی و امکانات مناسب می‌باشد. بدون تردید ساخت خانواده و جایگاهی که کودک آن را در خانواده اشغال می‌کند نقش مهمی در رشد شخصیت وی ایفا می‌کند، انسانی که با ویژگی‌های خاصی به دنیا می‌آید، از آن پس سروکارش با جو و محیط اطراف خود خواهد بود، اگر چه ویژگی‌های توارثی نوزاد در شکل‌گیری شخصیت او نقش مهمی دارند. اما باید توجه داشت که این ویژگی‌ها تنها در محیط مناسب می‌توانند شکل‌گیری شخصیت را امکان پذیر سازند. تأثیر جو عاطفی خانواده در رشد اجتماعی فرزندان یکی از عوامل موثر در رفتار، خانواده است. محیط خانواده اولین و بادوام‌ترین عاملی است که در رشد شخصیت افراد تأثیر می‌گذارد. تحقیقات نشان داده است تجارب خانوادگی تأثیر عمده‌ای بر تکامل فرد در طول دوره نوجوانی و بعد از آن دارد و ارتباطات خانوادگی سایر جنبه‌های زندگی نوجوان مانند موفقیت تحصیلی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد (بایرن و همکاران، 2002). از آنجا که فرزندان هر خانواده، آینده سازان مملکت هستند، پیشرفت تحصیلی آنها امری است که پس از سلامت جسمی و روانی، از اهمیت ویژه برخوردار است. پیشرفت تحصیلی به جلوه‌ای از وضعیت تحصیلی دانش‌آموز یا دانشجو اشاره دارد که این جلوه ممکن است نشان دهنده نمره یک دوره، میانگین نمرات برای مجموعه‌ای از دوره‌ها در یک درس یا میانگین نمرات دوره‌های مختلف باشد. (ولترز ، 1998) پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی از نقطه نظر علمی و کاربردی دارای اهمیت است. پیشرفت تحصیلی یکی از عوامل مقبولیت در کلاس درس است. وقتی فرد از انگیزه پیشرفت بالایی برخوردار باشد، برای یادگیری، مهارت‌های لازم و راهکارهای مناسب را می‌یابد. بر اساس نظریه‌های مشوق انگیزش مانند نظریه اورمیر و لاوری ، افراد در زمینه‌هایی که برایشان مهم است یا نتایج و پیامدهای آن را مطلوب می‌دانند، پیشرفت بیشتری خواهند داشت. مطالعات و بررسی‌ها نایلینگ (2010)، در یک مطالعه طولی در مورد تأثیر عوامل مختلف خانوادگی و آموزشی بر روی نتایج تحصیلی گروه‌های مختلف دانش‌آموزی با بررسی متغیرهای جمعیت-شناختی و درون‌دادهای آموزشگاهی آنها، به این نتیجه رسید که پیشرفت تحصیلی دانشجویان با مولفه‌های چندگانه خانوادگی همانند باورها و انتظارات والدین، اعمال انضباطی و مداخلات والدین، محیط عاطفی حاکم بر خانواده و منابع در دسترس خانوادگی ارتباط دارد. سنت و همکاران (2009)، در مطالعه‌ای با عنوان تأثیر روابط خانوادگی بر نحوهٔ پردازش اطلاعات و سازگاری آموزش یک نمونه 210 نفری دانشجویان پایهٔ اول مشخص کردند که وجود روابط بین والدینی ناایمن به طور غیر مستقیم با پیشرفت تحصیلی ضعیف و پردازش منفی اطلاعات در وقایع استرس‌آور مرتبط با همسالان رابطه دارد که این وضعیت افزایش ناسازگاری کودک در طی یک دورهٔ یک‌ساله را پیش‌بینی می‌کند. رانسدل (2001) در پژوهش‌های بین فرهنگی بیان می‌کند که در پیشرفت تحصیلی، دانشجو علاوه بر عوامل شناختی مانند هوش و استعداد، باید سهم بیشتری برای عوامل غیر شناختی مانند وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانواده، روابط خواهر برادری و حمایت والدین در امر تحصیل فرزند در نظر گرفت. احمدی (1383) نشان داد که بین جو عاطفی خانواده و بحران هویت، رابطه وجود دارد. محسنی کوچصفهانی (1376) در پژوهش خود در رابطه با افت تحصیلی، از دانشجویان خواسته بود که مهم‌ترین عواملی که موجب افت تحصیلی در آنها می‌شوند را نام ببرند. نتایج حاکی از آن است که از نظر دانشجویان خانواده مهم‌ترین عاملی است که در پیشرفت تحصیلی آنها موثر است. جمشیدی (1376) نیز به رابطه موضع کنترل با هدف مداری، گرایش به کار و تکلیف، گرایش به پیشرفت، همیاری اجتماعی، شهرت‌طلبی و عزت‌نفس اشاره کرده است. روش‌شناسی پژوهش حاضر از نوع همبستگی است. جامعه آماری کلیه دانشجویان نابینای آرپی دانشگاه‌های معتبر شهر تهران است که تعداد آنها 93نفرمی باشد. از بین 93نفر جامعه آماری 30 نفر به عنوان نمونه آماری در پژوهش حاضر شرکت داشتند. که به روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای اندازه‌گیری شامل پرسشنامه جو عاطفی خانواده که در سال 1373 توسط محمود نودرگاه به منظور سنجش جو عاطفی خانواده ساخته شده و شامل 35 سوال 5گزینه‌ای با گزینه‌های (هرگز، کم، گاهی، زیاد، خیلی زیاد) است. روایی محتوایی این تست با توجه به نظر متخصصان تأیید شد. ضریب پایایی این تست با استفاده از روش دونیمه کردن معادل 94/0گزارش شده است و می‌توان نتیجه گرفت که این آزمون از اعتبار خوبی برخوردار است. پرسشنامه دیگر مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه سنجش انگیزه پیشرفت تحصیلی است که توسط آمنه سادات کاظمی به منظور سنجش انگیزه پیشرفت تحصیلی دانشجویان تهیه شده که شامل 12 زیر مقیاس: اعتماد به نفس، کمال‌گرایی، رقابت، جویی، نیاز به توجه و تشویق، قدرت‌طلبی، هدف مداری، گرایش به تحرک و پیشرفت، وابستگی اجتماعی، آینده‌نگری، همیاری اجتماعی، انگیزه پیشرفت و مکان کنترل می‌باشد. روایی محتوایی این تست بنا بر تأیید سازنده آن و نیز اساتید و متخصصان محقق است. ضریب اعتبار این تست با استفاده از روش آلفای کرونباخ معادل 83/0گزارش شده است. یافته‌ها یافته‌های توصیفی این پژوهش شامل میانگین و انحراف معیار نمونه برای مقیاس جو عاطفی و زیر مقیاس‌های انگیزه پیشرفت تحصیلی در جدول 1 ارائه شده است. و در جدول 2 ضریب همبستگی بین این دو متغیر نشان داده شده است. جدول شماره 1: میانگین و انحراف معیار نمرهٔ آزمودنی‌ها در متغیرهای مورد بررسی متغیرها تعداد میانگین انحراف استاندارد متغیرها تعداد میانگین انحراف استاندارد اعتماد به نفس 30 51/11 64/1 گرایش به تحرک و پیشرفت 30 21/30 91/3 کمال‌گرایی 30 87/10 86/1 وابستگی اجتماعی 30 54/6 83/1 رقابت-جویی 30 42/5 14/1 آینده‌نگری 30 66/8 19/1 نیاز به توجه و تشویق بیرونی 30 30/16 29/3 همیاری اجتماعی 30 45/6 41/1 قدرت‌طلبی 30 12/10 81/2 انگیزه مشارکت 30 09/7 66/1 هدف مداری 30 72/16 21/2 مکان کنترل 30 03/6 39/2 جدول شماره 2: نتایج ضریب همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین جو عاطفی خانواده با زیر مقیاس‌های انگیزه پیشرفت تحصیلی متغیر ضریب همبستگی سطح معناداری متغیر ضریب همبستگی سطح معناداری مقیاس اعتمادبه‌نفس -. 096 . 298 گرایش به تحریک و پیشرفت . 474** 0. 01 جو عاطفی جو عاطفی مقیاس کمال‌گرایی . 150 . 202 وابستگی اجتماعی . 302* 0. 05 جو عاطفی جو عاطفی مقیاس رقابت‌جویی . 349** 0. 05 مقیاس آینده‌نگری -. 175 . 164 جو عاطفی جو عاطفی مقیاس نیاز به توجه و تشویق بیرونی . 255 . 076 همیاری اجتماعی . 514** 0. 01 جو عاطفی جو عاطفی مقیاس قدرت‌طلبی . 439** 0/01 انگیزه مشارکت . 321* 0. 05 جو عاطفی جو عاطفی مقیاس هدف مداری . 228. 101 مکان کنترل . 337* 0. 05 جو عاطفی جو عاطفی بررسی نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها بیانگر این است که از بین زیر مقیاس‌های انگیزه پیشرفت زیر مقیاس‌های رقابت‌جویی (349/0=r) در سطح معناداری 05/0≥P و قدرت‌طلبی (439/0=r)، 05/0≥P و گرایش به تحریک و پیشرفت (474/0=r)، 01/0≥P و وابستگی اجتماعی (349/0=r)، 05/0≥P و همیاری اجتماعی (514/0=r) 01/0≥ Pو انگیزه مشارکت (474/0=r)، 05/0≥P و مکان کنترل (337/0=r) در سطح معناداری 05/0≥P معنادار بوده و فرض صفر در مورد آنها رد می‌شود و سایر زیر مقیاس‌ها فاقد معناداری آماری بوده و فرض صفر در مورد آنها رد نمی‌شود. بحث و نتیجه‌گیری یافته‌ها نشان داد که جو عاطفی خانواده با بیشتر زیر مقیاس‌های انگیزه پیشرفت رابطه معنی‌دار دارد. یعنی بین جو عاطفی خانواده با حس رقابت‌جویی و قدرت‌طلبی برای پیشرفت و گرایش به تحریک و پیشرفت و وابستگی اجتماعی برای پیشرفت تحصیلی و همیاری اجتماعی و انگیزه مشارکت و مکان کنترل رابطه مثبت وجود دارد. و نتایج به دست آمده از این پژوهش با یافته‌های به دست آمده از پژوهش‌های قبلی همانند نایلینگ (2010): سنت و همکاران (2009)، رانسدل (2001)، لاستر، مک آدو و پیپز (1994)، کوردک و فاین (1994)، برد و هریس (1990)، احمدی (1383)، کوچصفهانی (1376)، جمشیدی (1376) همسو است. با بررسی نظریه‌های مختلف دریافتیم که خانواده جزء نهادهای اولیه و اساسی در تولید شخصیت می‌باشد. اولین نهادی که فرد را به زندگی اجتماعی آشنا می‌سازد خانواده است و از آنجا که نهادهای خانه و دانشگاه هر دو وظیفه تعلیم و تربیت افراد را بر دوش دارند لذا ارتباط بین این دو نهاد تربیتی لازم و ضروری به نظر می‌رسد. چرا که نه مدرسه و دانشگاه می‌تواند بدون همکاری خانواده‌ها رسالت تعلیم و تربیت خویش را به شکل صحیح اجرا نماید و نه خانواده‌ها می‌توانند بدون ارتباط مستمر با این سازمان‌ها در جهت تربیت صحیح و رفع مشکلات تحصیلی فرزندان خود اقدامی مناسب انجام دهند. از دست دادن بینایی در یک سیر زمانی کوتاه و وارد شدن به دنیای دیگر (نابینایی) قطعاً با شخصی که به‌طور مادرزاد نابینا بوده از گستردگی اختلالات روحی و خلقی و تنش‌های فراوان و ناسازگارانه با اجتماع مواجه خواهد بود لذا این خانواده هست که می‌تواند منبع تأمین کننده امنیت روانی و تسهیلگر پیشرفت فرد نابینای آرپی باشد. محدودیت‌ها در این پژوهش با سختی‌هایی همچون رغبت آزمودنی‌ها، حجم جامعه، مکاتبات طاقت‌فرسای اداری، سنخیت فرهنگی آزمودنی‌ها جهت تعمیم دهی روبرو بودیم. پیشنهاد متأسفانه در حوزه افراد نابینای آرپی تحقیقات مدونی صورت نگرفته و توصیه می‌گردد پژوهش‌های زیاد و با خروجی عملیاتی در این حوزه صورت گیرد. نهادهای ذی‌ربط حوزه سلامت روان بایستی جهت تقلیل میزان مخاطرات لطمات روحی - روانی افراد نابینای آرپی را با نگرش واقع بینانه، علمی و کارآمد برنامه‌ریزی کنند خانواده‌های دارای فرزند نابینای آرپی، نیاز مبرم به خدمات مشاوره‌ای، توانبخشی جهت بالا بردن سطح تاب‌آوری و درک شرایط موجود را دارند که از وظایف نهادهای ذی‌ربط قلمداد می‌شود. منابع اصغری مریم، (1391). نابینایی و زندگی مستقل، انتشارات آوای نور. کریمی درمنی (1382). توانبخشی گروهای خاص، امیرکبیر. عطاران، محمد (1381). جهانی شدن، فناوری اطلاعات و تعلیم و تربیت. تهران: آفتاب مهر. جی کرک هرتن ترجمه عباس میکانی (1389). توانبخشی و آموزش و پرورش دانش‌آموزان آسیب دیده بینایی، انتشارات آوای نور. شریعتمداری، علی (1384). روانشناسی تربیتی، موسسه انتشارات امیرکبیر. کریمی، یوسف (1380). روانشناسی شخصیت، انتشارات آزمایش متون درسی. قدم‌پور، عزت و سرمد، زهره. (1382). «نقش باورهای انگیزشی در رفتار کمک طلبی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان»، مجله روانشناسی 26. سال هفتم شماره 2، صص 126-112. رضاخانی، سیمین دخت (1386). «بررسی انگیزه درونی و بیرونی پیشرفت تحصیلی دانشجویان». فصلنامه اندیشه‌های تازه علوم تربیتی، سال دوم، شماره دوم، بهار 1386. |
| تاریخ ثبت در بانک | 29 تیر 1400 |