| کد | jr-46499 |
|---|---|
| عنوان اول | بررسی رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی |
| نویسنده | منصور شادکام |
| نویسنده | حسین سراوانی |
| عنوان مجموعه | بررسی‌های اجتماعی و فرهنگی برای بهزیستی معلولان |
| نوع | کاغذی |
| ناشر | انتشارات توانمندان |
| سال چاپ | 1399شمسی |
| شماره صفحه (از) | 248 |
| شماره صفحه (تا) | 261 |
| زبان | فارسی |
| متن |
دینداری با مجموعه‌ای از اعتقادات همراه است و محوری‌ترین اعتقادات در این زمینه باور به خداوند، نقش خداوند در هستی و وحدانیت خداوند است، اگر در عصر جدید دین را یک امر فطری بشناسیم، این دین می‌تواند در فرهنگ دخالت کند؛ زیرا پیشینهٔ فرهنگ نشان داده است که فرهنگ همیشه با فطرت انسان‌ها یا دست کم با آنچه به عنوان فطرت شناخته شده است، هماهنگ بوده است و هیچ‌گاه میان فرهنگ و فطرت انسانی ناسازگاری رخ نداده است. فطرت خیرخواهی در فرهنگ دینی از جایگاه والایی برخوردار است. هدف از این پژوهش بررسی رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران می‌باشد. جهت سنجش متغیرها از پرسشنامه دینداری کرمی – شعیری(1386) و پرسشنامه سلامت روان 28 سوالی استفاده شد. جامعه پژوهش کلیه خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران در سال اخیر می‌باشد که طبق آمار واصله حدود 755 نفر می‌باشند که 250 نفر به صورت تصادفی طبقه‌ای به عنوان نمونه انتخاب شدند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها علاوه روش‌های توصیفی و تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج تحلیل‌ها نشان داد که بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران رابطه معنی داری وجود دارد، (22/0- =r،0001/0p<) به این معنی که هر چه میزان فرهنگ دینی خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران بیشتر باشد از سلامت روان بیشتری برخوردارند و همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نیز نشان داد که می‌توان از روی دینداری افراد سلامت روانی آنان را پیش‌بینی کرد. کلمات کلیدی: فرهنگ دینی؛ معلولین ذهنی؛ سلامت روان؛ مراکز معلولیتی؛ نیکوکاران. مقدمه افراد انسان دارای دو دسته رفتار هستند. رفتارهایی که به منظور تداوم حیات وزندگی بهتر صورت می‌گیرد و امروزه به منظور بهتر کردن کمیت و کیفیت آن ده‌ها رشته علمی جدید پدید آمد. دسته دوم رفتارهایی است که بیشتر در حوزه علوم انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این رفتارها برگرفته از ارزش‌ها و باورهایی است که از ایدئولوژی افراد سرچشمه می‌گیرد. این ایدئولوژی(جهان‌بینی) در تمام جنبه‌های زندگی و روابط فردی و اجتماعی انسان اثر می‌گذارد. گسترش علم و تکنولوژی به آسایش افراد در بعد جسمانی کمک فراوانی کرد اما سلامت روانی و کسب آرامش افراد امروزه به مسأله‌ای جدی تبدیل شده است. در نتیجه جهت کسب آرامش روانی توجه به معنویات و بازگشت به سنت‌های معنوی مورد توجه قرار گرفته است. بررسی‌های جامعه شناختی در حوزه دین و رشد مطالعات در زمینه روان شناسی مذهب نشان دهنده وجود رابطه بین مذهب و سلامت روانی است و برخی دانشمندان نیز عصر حاضر را دوره بازگشت و بازنگری به دین دانسته‌اند. اسلام، مجموعه‌ای از باورهای قلبی و تکالیف دینی است. باورهای قلبی، برآمده از فطرت انسانی و دلایل عقلی و نقلی است و تکالیف دینی، وحی الهی و با هدف تأمین سعادت دنیوی و اخروی بشر بر پیامبر فرود آمده است و تمامی اموری را که به نحوی در سعادت دنیا و آخرت انسان نقش دارد در بر می‌گیرد. تعاریف دین و فرهنگ با رویکرد مصداق گرایی نشان می‌دهد که نسبت میان فرهنگ و دین، نسبت کل و جزء است؛ فرهنگ کل است و دین جزء. و اگر در این مقایسه، دین اسلام را مد نظر داشته باشیم، باز هم نسبت میان دین اسلام و فرهنگ، نسبت جزء و کل خواهد بود. اما وقتی که صحبت از فرهنگ دینی می‌آید فطرت انسانی در سرلوحه کار قرار می‌گیرد. انسان مسلمان باید خود را در غم و شادی دیگران شریک بداند؛ یعنی آنچه را برای خود می‌خواهد، برای دیگران نیز خواهان باشد و آنچه را برای خود آرزو می‌کند، برای دیگران نیز آرزومند باشد. در این حال، اگر موفقیت و کمالی نصیب دیگران شود، لذت می‌برد. رسول اکرم صلی اللّه علیه و آله می‌فرمایند: اَحْبَبَ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ. آنچه برای خود می‌پسندی، برای دیگران نیز بخواه. اهمیت این نحوه از خیرخواهی به حدی است که در روایات تأکید شده دانشمندان و آگاهان اگر از خیرخواهی امتناع ورزند و دیگران را راهنمایی نکنند، خیانت پیشه کرده‌اند. در فرهنگ اسلامی اولاً فرد و اجتماع با هم هستند دیگران هم بخشی از وجود انسان هستند مصداق این بیت شعر "بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند" می‌باشد که جامعه به یک پیکر تشبیه شده که اگر عضوی از آن درد گرفت دیگر بخش‌ها هم درد کند یا برای بهبود آن وارد عمل شوند. این همان تفکر دینی است که انسان‌ها را به هم پیوسته می‌داند و انسان‌ها در غم همدیگر شریک هستند و باید به همدیگر کمک کنند و ناراحتی دیگران ناراحتی او هم است. این مسئله به جمع گرایی و ارزش‌هایی که در فرهنگ ما است بر می‌گردد. یکی از این ارزش‌ها کمک به دیگران است. شناخت ابعاد دین دین کلمه‌ای عربی به معنی اطاعت، آیین و شریعت که در لاتین به صورت religion آمده است. این اصطلاح معنی واحدی که مورد قبول دانشمندان رشته‌های علوم انسانی باشد ندارد و هر یک از دانشمندان از دیدگاه خود تعریف متفاوتی از دین ارائه کرده‌اند. رادکلیف براون ، مردم شناس تنها به کارکردهای دین توجه کرده و آن را باعث نگه داشت نظم اجتماعی می‌داند (شجاعی زند،1380). هورتون دین را به عنوان بسط میدان روابط اجتماعی آدم‌ها به فراسوی محدودیت‌های جامعه صرفاً بشری در نظر می‌گیرد (هورتون،1960). اسپنسر می‌گوید ادیان اساساً عبارتند از اعتقاد به وجود همه جا حاضر چیزی که تعقل ما از درک آن عاجز است(دورکیم ، ترجمه پرهام،1382). پیتربرگر جامعه را دارای نظمی معنی دار(ناموس) می‌داند و بیان می‌کند انسان‌ها ذاتاً گرایش دارند که نظم معنی داری را بر واقعیت حاکم کنند و چون ناموس اسرارآمیز انگاشته می‌شود از طریق دین خصلت قدسی پیدا می‌کنند(همیلتون ، ترجمه ثلاثی،1381). بعضی از دین پژوهان مغرب زمین نیز دین را ابداع روشنگری می‌دانند (مورن ،1988). مارکس دین را محصول جامعه طبقاتی دانسته و معتقد است از طریق دین با وعده آنچه در جهان دیگر خواهد آمد توجه از نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها در این جهان منحرف می‌شود(گیدنز ، ترجمه صبوری،1382). وبر تنش ناشی از اختلاف میان آنچه تصور می‌کنیم باید باشد و آنچه عملاً رخ می‌دهد را سرچشمه دیدگاه مذهبی می‌داند (همیلتون، ترجمه ثلاثی،1381). دورکیم نیز معتقد بود دین را نمی‌توان تعریف کرد مگر به تبع خصلت‌هایی که همه جا با دین همراه است و دین را دستگاهی همبسته از باورها و اعمال مربوط به امور لاهوتی می‌داند و همه کسانی که پیرو آن هستند را در یک اجتماع اخلاقی واحد به نام کلیسا(امت) متحد می‌کند(دورکیم، ترجمه پرهام،1383). همچنین دین را شیرازه جامعه و پدیده‌های دینی را امری اجتماعی تلقی می‌کند که از طریق تجمعات شعائری و مراسم‌های مناسکی، هماهنگی و انسجام گروهی را تجدید و تقویت می‌کند(کوزر ، ترجمه ثلاثی،1383). آلپورت اولین کسی بود که برای دین دو جنبه بیرونی و درونی در نظر گرفت. جهت گیری مذهبی بیرونی را حرکات و حالات و تفکرات مذهبی دانست که به منظور رفع نیازهای مختلف از آن استفاده می‌شود ولی جهت گیری مذهبی درونی را حالتی می‌دانست که در آن حیات و زیست و زندگی فرد در دین و مذهب است و هر رفتار و تفکری که دارد در ارتباط با عقیده مذهبی اوست(صادقی،1378). فروم دین را تأمین کننده بخشی از نیازهای انسان دانسته و معتقد است دین به انسان‌ها دید و کانون سرسپردگی می‌دهد(خسروپناه،1382). فروید بنیانگذار روان‌کاوی شخصیت، باورهای دینی را اوهام، جلوه‌های کهن‌ترین و قوی‌ترین امیال بشری دانست(هیک، ترجمه سالکی،1376) و بیان کرده است ریشه دین در ضعف و وابستگی اساسی به پدر و در آرزوهای ناکام انسان برای دسترسی به نیازهای کودکانه است که به شکل خدا جلوه می‌کند (خسروپناه،1372). ویلیام جیمز دین را نتیجه تأثیرات و احساسات و رویدادهایی می‌داند که برای هر انسانی در عالم تنهایی روی می‌دهد و انسان در می‌یابد که بین او و چیزی که آن را امر خدایی می‌نامد رابطه‌ای برقرار است. برخی متفکران اسلامی نیز دین را تعبیری استعاری از شریعت می‌دانند و شریعت را احکامی می‌دانند که خداوند وضع کرده و بر پیامبر وحی نموده و به دست وی صاحبان خرد را به پذیرش و عمل به آن احکام فرا خوانده است(جرجانی به نقل از مصباح). طباطبایی در تعریف ادیان دارای شریعت چنین بیان کرده است که دین روش ویژه‌ای برای زندگی دنیوی است که مصلحت دنیوی انسان را در جهت کمال اخروی و حیات ابدی او تأمین می‌کند(طباطبایی،1362) مصباح یزدی نیز دین را اعتقاد به آفریننده‌ای برای جهان و انسان و دستورات عملی متناسب با این عقاید معرفی می‌کند (مصباح یزدی،1379). امام علی(ع) نیز در معنی دین فرموده‌اند آغاز دین تسلیم بودن در برابر پروردگار و پایان آن بندگی خالص او کردن است دین را جز عقل سامان نبخشد و از هر کار زشت و ناپسند باز می‌دارد. در نهایت از دیدگاه اسلام دین را می‌توان چنین تعریف کرد: دین مجموعه‌ای از معارف، عقاید، احکام و اخلاق و در یک کلام هست‌ها و نیست‌ها و بایدها و نبایدهاست که خداوند جهت هدایت بشر به وسیله منابع و ابزاری چون کتاب، سنت، عقل و فطرت نازل فرموده است(خسروپناه،1379). ماهیت سلامت روان ارائه تعریف کاملی از سلامت روان به دلیل نداشتن تعریف صحیح و قابل قبولی از به هنجاری مقدور نیست و هر یک از مکاتب روانشناسی و دانشمندان از نگاه خود تعاریف متفاوتی از سلامت روانی ارائه کرده‌اند. در سومین کنگره جهانی بهداشت روانی یک تعریف دو قسمتی ارائه کردند:1-بهداشت روانی حالتی است از نظر جسمی، روانی و عاطفی، در حدی که با بهداشت روانی دیگران انطباق داشته باشد و برای فرد مطلوب‌ترین رشد را ممکن سازد؛2-جامعه خوب جامعه‌ای است که برای اعضای خود چنین رشدی را فراهم سازد و در عین حال رشد خود را تضمین کند و نسبت به سایر جوامع بردباری نشان دهد(گنجی،1382) پاولف در تعریف سلامت روان می‌گوید رفتار عادی رفتاری است متعادل که به خوبی می‌تواند در مقابل استرس‌ها مقاومت نماید(حسینی،1377). رفتار گرایان بهداشت روانی را رفتاری می‌دانند که با محیط معینی، با نوعی به هنجاری رفتاری سازگاری دارد (گنجی،1382) و در نتیجه بهداشت روانی رفتاری است که آموخته می‌شود (میلانی،1374). با جمع‌بندی تعاریف متفاوتی که از بهداشت و سلامت روانی ارائه شده می‌توان بهداشت روانی را علمی دانست برای بهزیستی و رفاه اجتماعی که تمامی زوایای زندگی را در بر می‌گیرد. به عبارت دیگر بهداشت روانی دانش یا هنری است که به افراد کمک می‌کند که با ایجاد روش‌های صحیح روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری حاصل کرده و برای حل مشکل خود از راه‌های مطلوب اقدام نماید(میلانی فر،1382). در اسلام نیز سلامت روان تحت عنوان سلامت فکر و جنبه‌های تکامل روانی مطرح شده، آن‌چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمودند من برای کامل کردن اخلاق مبعوث شدم. پیامبر اکرم و ائمه اطهار علیهم السلام عالی‌ترین الگوهای انسان سالم بوده و مظهر سلامت روانی سایر انسان‌ها نیز به میزان تقرب به ملاک‌های انبیاء بستگی دارد. در رابطه با دینداری نیز پژوهش‌های مختلفی در داخل یا خارج از کشور صورت گرفته است و با متغیرهای متفاوتی مثل سعادتمندی، اضطراب، تنیدگی، شخصیت، برابری و غیره سنجیده شده است. فرضیه تحقیق این پژوهش شامل یک فرضیه اصلی و چند فرضیه فرعی است. اما فرضیه اصلی این پژوهش این‌گونه است: بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران رابطه وجود دارد. نیز این فرضیه دارای چهار فرضیه فرعی زیر است: 1- بین فرهنگ دینی و سلامت جسمانی خیرین رابطه وجود دارد. 2- بین فرهنگ دینی و اضطراب در خیرین رابطه وجود دارد. 3- بین فرهنگ دینی و افسردگی در خیرین رابطه وجود دارد. 4ـ بین فرهنگ دینی و عملکرد اجتماعی در خیرین رابطه وجود دارد. روش تحقیق این پژوهش که از نوع تحقیقات علّی پس از وقوع است که در طرح پیش نگر و شرایط طبیعی به بررسی وجود رابطه بین فرهنگ دینی و سلامت روان خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران پرداخته است. روش نمونه‌گیری در این پژوهش و تشکیل جامعه آماری این‌گونه است: جامعه آماری این پژوهش کلیه خیرین مراکز معلولین ذهنی شهر تهران در سال اخیر که طبق آمار واصله حدود 755 نفرمی باشند با استفاده از جدول مورگان 250 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شد و با کمک روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای و با احتساب افت آزمودنی‌ها ابزارهای تحقیق بین آنها نفر توزیع و در نهایت 225 پرسشنامه به عنوان نمونه نهایی جمع آوری شد. ابزارهای سنجش جهت سنجش دینداری از پرسشنامه دینداری کرمی و شعیری (1386) استفاده شد. این پرسشنامه با تکیه بر دین اسلام تهیه شده که شامل 35 سوال است که بر اساس طیف لیکرت نمره گذاری شده است. این پرسشنامه شامل دو خرده مقیاس عقاید و احکام (19 سوال) و اخلاق دینی (16 سوال) است. حداکثر نمره پرسشنامه 140 و حداکثر نمره هر یک از خرده مقیاس‌ها به ترتیب (76) و (64) می‌باشد. روایی آزمون به صورت همزمان سنجی با پرسشنامه‌های نگرش مذهبی خدایاری(1378)، آزمون معبد گلزاری(1378) و آزمون جهت گیری مذهبی آذربایجانی(1380) اجرا شد و ضرایب همبستگی با این آزمون‌ها به ترتیب (63/0)، (64/0)، (69/0) به دست آمد. پایایی آزمون نیز بر اساس آلفای کرونباخ(93/0) محاسبه گردید. جهت سنجش سلامت روانی نیز از پرسشنامه سلامت روانی فرم 28 سوالی که کلدبرگ و هیلر (1979) به منظور تشخیص اختلالات خفیف روانی ساخته شده است. این ابزار دارای چهار خرده مقیاس علائم جسمانی، علائم اضطرابی، افسردگی و عملکرد اجتماعی است و هر مقیاس شامل 7 پرسش می‌شود(هندرسون 1990به نقل از گلی1383). نمره گذاری این پرسشنامه نیز بر اساس طیف لیکرت است و در هر مقیاس نمره بالاتر از 6 بیانگر علائم مرضی است و کسب نمره کل بالاتر از 23 نشانه سلامت روانی کمتر است. اعتبار این پرسشنامه با استفاده از روش بازآزمایی به دست آمده که ضریب همبستگی آن در سطح(001/0) معنی دار بود و پایایی پرسشنامه نیز به وسیله دوباره سنجی(70/0)، تنصیف(93/0) و آلفای کرونباخ(90/0) به دست آمد. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از آمارهای توصیفی میانگین و انحراف معیار و آمارهای استنباطی ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده گردیده است. بنابر جدول 1 میانگین نمره دینداری47/122 و میانگین نمره سلامت روانی 66/21 است. جدول1-میانگین و انحراف معیار فرهنگ دینی و ابعاد آن و سلامت روانی و ابعاد آن شاخص‌ها متغیرها میانگین انحراف معیار دینداری 47/122 03/13 پایبندی به عقاید و احکام 07/69 18/7 اخلاق دینی 71/52 54/7 سلامت روانی 66/21 80/10 سلامت جسمانی 31/6 75/3 اضطراب 6 94/3 افسردگی 77/2 22/3 عملکرد اجتماعی 56/6 48/2 جدول 2- همبستگی بین فرهنگ دینی و ابعاد آن، سلامت روان و ابعاد آن متغیرها سلامت روانی سلامت جسمانی اضطراب افسردگی عملکرد اجتماعی دینداری 229/0- =r 001/0P< 122/0- =r P<0/01 180/0- =r P<0/0001 263/0=r P<0/0001 185/0- =r P<0/0001 پایبندی به عقاید و احکام 145/0- =r P<0/003 82/0- =r P<0/059 100/0- =r P<0/029 179/0- =r P<0/0001 114/0- =r P<0/015 اخلاق دینی 256/0- =r P<0/0001 831/0- =r P<0/006 216/0- =r P<0/0001 280/0- =r P<0/0001 209/0- =r P<0/0001 آزمون فرضیه‌ها و دستاوردها پس از جمع‌آوری اطلاعات و بررسی آنها در ارتباط با یک فرضیه اصلی و چهار فرضیه فرعی، یافته‌ها و نتایجی به دست آمد که قابل توجه است: ابتدا هر فرضیه را بیان کرده و سپس با توجه به جدول مربوطه و نتایج آماری هر جدول فرضیه مورد نظر را تأیید یا رد می‌کنیم. فرضیه اصلی: بین فرهنگ دینی و سلامت روانی خیرین رابطه وجود دارد. با توجه به جدول شماره 2 نتایج همبستگی رابطه منفی معنی داری را بین فرهنگ دینی و سلامت روانی نشان داد و همچنین دو خرده مقیاس عقاید و احکام (145/0-=r،003/0 p<) و اخلاق دینی (225/0-=r، 0001/0p<) به صورت معنی داری با سلامت روانی افراد رابطه دارد و در نتیجه فرضیه تحقیق پذیرفته می‌شود. همچنین با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون (جدول 3) می‌توان بیان کرد که بین سلامت روانی و ابعاد فرهنگ دینی رابطه چندگانه‌ای وجود دارد، به این معنی که توجه به عقاید و احکام با سلامت روانی رابطه معنی داری دارد اما وقتی اخلاق دینی به معادله رگرسیون اضافه می‌شود این رابطه دیگر معنی دار نیست و عقاید و احکام تأثیر خود را به واسطه توجه به اخلاق دینی بر سلامت روانی می‌گذارد. به عبارت دیگر عامل اول علت دورتر سلامت روانی و عامل دوم علت نزدیک‌تر سلامت روانی است. جدول 3، همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، نسبت f و سطح معنی داری پایبندی به عقاید و احکام و اخلاق دینی برای پیش‌بینی سلامت روانی شاخص‌های آماری متغیر ملاک متغیر پیش‌بین همبستگی چندگانه ضریب تعیین نسبت f و سطح معنی داری عرض از مبدأ و ضریب رگرسیون 1 2 سلامت روانی پایبندی به عقاید و احکام 152/0- 023/0 745/7 006/0 152/0= 221/0=b 783/2=t 006/0=p 339/37=a اخلاق دینی 276/0 076/0 495/13 0001/0 270/0= 41/0- =b 339/4- =t 0001/0=p 012/0= 018/0=b 199/2=t 84/0 =p 957/44=a فرضیه 1: بین فرهنگ دینی و سلامت جسمانی خیرین رابطه وجود دارد. با توجه به جدول شماره 2 نتایج تحلیل همبستگی رابطه منفی معنی داری را بین فرهنگ دینی و سلامت جسمانی نشان داد که بیان کننده تأیید فرضیه بود و همچنین با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون (جدول 4) می‌توان بیان کرد که بین سلامت جسمانی و بین فرهنگ دینی رابطه چند گانه وجود دارد. به این معنی که توجه به عقاید و احکام با سلامت جسمانی رابطه معنی داری دارد اما هنگامی که اخلاق دینی را به معادله رگرسیون اضافه کنیم این رابطه دیگر معنی دار نیست و عقاید و احکام تأثیر خود را به واسطه اخلاق دینی بر سلامت جسمانی می‌گذارد. به عبارت دیگر عامل عقاید و احکام علت دورتر سلامت جسمانی و عامل اخلاق دینی علت نزدیک‌تر سلامت جسمانی است. جدول 4، همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، نسبت f و سطح معنی داری پایبندی به عقاید و احکام و اخلاق دینی برای پیش‌بینی سلامت جسمانی شاخص‌های آماری متغیر ملاک متغیر پیش‌بین همبستگی چندگانه ضریب تعیین نسبت f و سطح معنی داری عرض از مبدأ و ضریب رگرسیون 1 2 سلامت جسمانی پایبندی به عقاید و احکام 084/0 007/0 462/2 118/0 084/0= 042/0=b 569/1=t 118/0=p 224/9=a اخلاق دینی 276/0 076/0 495/13 0001/0 123/0= 065/0=b 987/1=t 048/0=p 021/0 010/0=b 333/0=t 739/0=p 467/10=a فرضیه 2: بین دینداری و اضطراب خیرین رابطه وجود دارد. با توجه به جدول 2 نتایج تحلیل وابستگی رابطه معکوس معنی داری را بین بین فرهنگ دینی و اضطراب نشان داد و این بیان کننده آن است که فرضیه تأیید می‌شود به علاوه با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون(جدول 5) بیان می‌کنیم که بین اضطراب و ابعاد دینداری رابطه چندگانه‌ای وجود دارد. به عبارت دیگر توجه به عقاید و احکام با اضطراب رابطه معنی داری دارد، اما با ورود اخلاق دینی به معادله رگرسیون این رابطه دیگر معنی دار نیست و عقاید و احکام تأثیر خود را به واسطه اخلاق دینی بر کاهش اضطراب می‌گذارد و می‌توانیم بیان کنیم که عامل اول علت دورتر کاهش اضطراب است و بین فرهنگ دینی به عنوان متغیری میانجی بین عقاید و احکام و اضطراب قرار می‌گیرد. جدول 5، همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، نسبت f و سطح معنی داری پایبندی به عقاید و احکام و اخلاق دینی برای پیش‌بینی اضطراب شاخص‌های آماری متغیر ملاک متغیر پیش‌بین همبستگی چندگانه ضریب تعیین نسبت f و سطح معنی داری عرض از مبدأ و ضریب رگرسیون 1 2 اضطراب پایبندی به عقاید و احکام 095/0 009/0 258/3 072/0 095/0= 050/0=b 805/1=t 072/0=p 496/9=a اخلاق دینی 276/0 076/0 495/13 0001/0 235/0= 132/0=b 890/3=t 0001/0=p 025/0= 013/0=b 421/2=t 674/0=p 019/12=a فرضیه 3: بین بین فرهنگ دینی و خیرین رابطه وجود دارد. با توجه به جدول 2 نتایج تحلیل همبستگی رابطه منفی معنی داری را بین بین فرهنگ دینی و افسردگی نشان داد و این بیان کننده تأیید فرضیه بود و همچنین با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون(جدول 6) می‌توانیم بیان کنیم که بین افسردگی و ابعاد دینداری رابطه چندگانه‌ای وجود دارد. به عبارت دیگر توجه به عقاید و احکام با میزان افسردگی رابطه معنی داری دارد اما هنگامی که بین فرهنگ دینی را به معادله رگرسیون اضافه کنیم این رابطه دیگر معنی دار نیست و عامل بین فرهنگ دینی متغیری میانجی بین عقاید و احکام و میزان افسردگی است و تأثیر عقاید و احکام به واسطه اخلاق دینی بر میزان افسردگی صورت می‌گیرد. جدول 6، همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، نسبت f و سطح معنی داری پایبندی به عقاید و احکام و اخلاق دینی برای پیش‌بینی افسردگی شاخص‌های آماری متغیر ملاک متغیر پیش‌بین همبستگی چندگانه ضریب تعیین نسبت f و سطح معنی داری عرض از مبدأ و ضریب رگرسیون 1 2 افسردگی پایبندی به عقاید و احکام 172/0 029/0 506/10 001/0 172/0= 076/0- =b 241/3- =t 001/0 =p 056/8 =a اخلاق دینی 30/0 090/0 014/17 0001/0 287/0= 133/0- =b 781/4- =t 0001/0=p 024/0= 011/0- =b 402/2- =t 0688/0=p 519/10=a فرضیه 4: بین فرهنگ دینی و عملکرد اجتماعی خیرین رابطه وجود دارد. با توجه به جدول 2 نتایج تحلیل همبستگی، رابطه معکوس معنی داری بین فرهنگ دینی و عملکرد اجتماعی بیان می‌شود و این ضریب نشان دهنده تأیید فرضیه می‌باشد به علاوه با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون(جدول 7) می‌توان بیان کرد که بین عملکرد اجتماعی و ابعاد دینداری رابطه چندگانه وجود دارد به این معنی که متغیر اول که به تنهایی با عملکرد اجتماعی مطلوب رابطه معنی داری دارد با اضافه شدن متغیر دوم این رابطه دیگر معنی دار نیست. به عبارت دیگر عقاید و احکام به واسطه عامل اخلاق دینی بر عملکرد اجتماعی مطلوب اثر می‌گذارد. جدول 7، همبستگی چندگانه، ضریب تعیین، نسبت f و سطح معنی داری پایبندی به عقاید و احکام و اخلاق دینی برای پیش‌بینی عملکرد اجتماعی شاخص‌های آماری متغیرملاک متغیر پیش‌بین همبستگی چندگانه ضریب تعین نسبت f و سطح معنی داری عرض از مبداء و ضریب رگرسیون 1 2 عملکرد اجتماعی پایبندی به عقاید و احکام 110/0 012/0 342/4 038/0 110/0= 043/0- =b 084/2- =t 038/0=p 668/9=a اخلاق دینی 276/0 076/0 495/13 0001/0 151/0= 062/0- =b 484/2- =t 013/0=p 034/0= 013/0 =b 552/0=t 581/0=p 892/10- =a بررسی و نتیجه‌گیری انسان‌های شایسته و دارای اخلاق و آداب و با شرایط لازم اگر به خیرخواهی مردم بپردازند، البته بدون شائبه و با خلوص نیت و عمل، خیر و سلامت جامعه را فرامی‌گیرد. از طرف دیگر شرّ و پلیدی از جامعه رخت برمی‌بندد؛ کاستی‌ها به تکامل، فقر به غنا، وحشت به امنیت، کینه‌توزی به محبت، ضعف به قدرت تبدیل می‌شود و نارسایی‌ها جبران می‌گردد و استعدادهای خفته شکوفا می‌شود. بررسی و تحلیل فرضیه‌ها نشان داد که بین فرهنگ دینی خیرین و سلامت روانی آنان رابطه معنی داری وجود دارد و می‌توان از طریق بررسی دینداری آنان میزان سلامت روان آنان را پیش بینی کرد. به عبارت دیگر با افزایش میزان فرهنگ دینی خیرین سلامت روان آنان نیز افزایش می‌یابد و در نتیجه علاوه بر آنکه فرد در آرامش روانی و روحی به سر می‌برد این توانایی را نیز می‌یابد که نقش‌های متفاوت اجتماعی خود را به کامل‌ترین شکل ایفا نماید. از طرف دیگر امروزه پژوهش‌های متفاوتی که صورت گرفته ثابت کرده‌اند که علت اغلب بیماری‌های جسمی منشأ روانی دارند یعنی عوامل روانی علت عمده بیماری‌های جسمی هستند. عکس این قضیه نیز صادق است، افرادی نیز که از نظر سلامت روانی در حد مطلوب قرار دارند تا حد بالایی توانایی تأثیر بر بیماری جسمی خود را نیز دارند و با توجه به تأیید فرضیه اول می‌توانیم بیان کنیم که سلامت جسمانی که یکی از فاکتورهای سلامت روانی است از طریق تقویت دینداری افراد تأمین می‌شود. با توجه به تأیید فرضیه دوم نیز، می‌توان بیان کرد که وقتی افراد خود را به منبعی والا وابسته بدانند و ایمان داشته باشند که از حمایتی روحانی برخوردارند. احساس امنیت و آرامش کرده و از اضطراب و بیماری‌های روانی ناشی از آن کاملاً مصون خواهند بود. به علاوه احساس تنهایی فرد یکی از فاکتورهای مهم ایجاد افسردگی است و وقتی انسان باور کند در ارتباط همیشگی با خداوند است و او را بهترین دوست و حامی خود بداند از ناامیدی که از دیگر علائم محوری افسردگی است مصون مانده و فضل خداوندی را در همه حال شامل حال خود می‌داند و در نتیجه این عامل موثر در تضعیف سلامت روح و روان را برای همیشه از خود دور می‌کند. در نهایت دین اسلام دینی است که تنها به جنبه‌های فردی توجه نداشته بلکه دینی اجتماعی است که بر جماعت و مسائل اجتماعی توجه خاصی کرده است، فردی که از نظر دینداری و فرهنگ دینی در سطح بالاتری قرار دارد همان‌گونه که به مسائل فردی دین توجه می‌کند در مورد مسائل اجتماعی نیز بی‌تفاوت نخواهد بود و در روابط اجتماعی و عملکرد اجتماعی خود به بهترین و مطلوب‌ترین شکل عمل خواهد کرد و از طرف دیگر هنگامی که شخص در عملکرد اجتماعی خود دچار اختلال شود ممکن است به تنهایی و انزوا پناه برده و دچار افسردگی و اضطراب شده و سلامت جسمانی او نیز تحت تأثیر قرار گیرد. از آنجا که دین و دینداری حقیقتی است که همیشه همراه بشر بوده است. به عنوان رکن اصلی هر فرهنگی باعث هویت و انسجام جامعه می‌شود. ارزش‌هایی که برگرفته از ایدئولوژی و جهان‌بینی افراد است روش زندگی خاصی را برای فرد تعیین می‌کند، حال اگر این جهان‌بینی، جهان‌بینی توحیدی باشد، انسان خود را در ارتباط با خداوند احساس کرده و در چارچوب نظام عبادی با او راز و نیاز می‌کند. حفظ این ارتباط با خداوند باعث آرامشی در فرد می‌شود که از بر هم خوردن تعادل انسان جلوگیری می‌کند، همچنین جهان‌بینی به ساختار ارزش‌های اخلاقی نیز شکل می‌دهد، در نتیجه برخورداری از تعادل در زندگی و توجه به ارزش‌های اخلاقی که به صورت صفات پسندیده در رفتار افراد بروز می‌کند به زندگی افراد معنی داده و به سلامت روانی آنها می‌انجامد. در نهایت از دیدگاه اسلام معنی بخش بودن زندگی میسر نمی‌شود مگر در پرتو ایمان به خداوند و رفتارهای مذهبی ارزش مثبتی در معنی دار کردن زندگی دارند. منابع - قرآن مجید. - نهج الفصاحه. - نهج البلاغه. - حسینی، ابوالقاسم، اصول بهداشت روانی، جلد 1، مشهد، دانشگاه مشهد، 1377. - خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی، قم، حوزه علمیه قم، 1379. - دورکیم، امیل، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه باقر پرهام، تهران، نشر مرکز، 1954م. - شجاعی زند، علیرضا، دین، جامعه، عرفی شدن، تهران، نشر مرکز، 1380م. - صادقی جانبهان، محمود، تحلیل روان شناختی دین (جایگاه دین در سلامت روان)، تهران، انتشارات طریق کمال، 1378. - طباطبایی، محمد حسین، خلاصه تعالیم اسلام، قم، انتشارات کعبه، 1362. - کوزر، لوئیس، زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی، ترجمه محسن ثلاثی، تهران، انتشارات علمی، 1913م. - گنجی، حمزه، بهداشت روانی، انتشارات ارسباران، 1380. - گیدنز، آنتونی، جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، تهران، 1382. - مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، 1379. - میلانی‌فر، بهروز، بهداشت روانی، تهران، نشر قومس، 1383. - همیلتون، ملکم، جامعه‌شناسی دین، ترجمه محسن ثلاثی، موسسه انتشاراتی تبیان، 1381. - هیک، جان، فلسفه دین، ترجمه بهزاد سالکی، انتشارات الهدی، تهران، 1376. - Horton, R. 1960, “A definition of religion and uses”, Journal of the Royal Anthropological Institute. - Moran, Gabriel.1988, “Religious pluralism: A U.S. and Roman catholic view”, in Religious pluralism and Religious Education,ed, Norman,Thompson, (brimming ham Alabama: religious Educationpress). |
| تاریخ ثبت در بانک | 29 تیر 1400 |