مقاله مجموعه

کد jr-22923  
عنوان اول راهنمای آموزش خط بریل  
نویسنده محمدرضا نامنی  
نویسنده افسانه حیات روشنایی  
نویسنده فریده ترابی‌میلانی  
عنوان مجموعه تحول روانی: آموزش و توانبخشی نابینایان  
نوع کاغذی  
ناشر سمت  
محل چاپ مجموعه تهران  
سال چاپ 1389شمسی  
شماره صفحه (از) 305  
شماره صفحه (تا) 314  
زبان فارسی  
متن روش خواندن و نوشتن جهانی که نابینایان از آن استفاده می‌کنند، خط بریل نام دارد. در نظام خط بریل حروف و علایم از ترکیب یک تا شش نقطه برجسته به وجود می‌آید که این نقطه‌ها به صورت نقطه‌های افقی در دو ستون عمودی قرار می‌گیرد. در خط بریل، حروف الفبا و سایر علامت‌هایی که در خواندن و نوشتن به کار می‌رود با تغییر موقعیت مکانی نقطه‌ها تشکیل می‌شود.
هر یک از نقطه‌ها با شماره‌ای که نام آنهاست مشخص می‌گردد. نقطه‌های سمت راست از بالا به پایین 1، 2، 3 و نقطه‌های سمت چپ 4، 5 و 6 نامیده می‌شود. نقطه‌های 1 و 4 را نقطه‌های بالایی، 2 و 5 را نقطه‌های میانی و 3 و 6 را نقطه‌های پایینی می‌نامند. صفحه نوشتن خط بریل لوح نامیده می‌شود که می‌تواند حداکثر به اندازه کاغذ A4 و دارای سطرهای متفاوت باشد. در هر سطر لوح فضاهای کوچک مستطیل شکلی برای ایجاد شش نقطه برجسته بریل وجود دارد. کاغذ در میان دو صفحه لوح قرار می‌گیرد و نقطه‌ها به وسیله قلم بریل ایجاد می‌گردد. نوشتن بریل از سمت راست لوح انجام می‌شود و برای خواندن، کاغذ از لوح خارج شده و از طرف برجسته آن و از سمت چپ خواند، می‌شود. بنابراین ترتیب ارائه نقاط مربوط به نحوه خواندن آنهاست.
شایان ذکر است که خط بریل از فرانسه به دیگر کشورهای جهان راه یافت و سپس الفبای زبان‌های گوناگون با آن منطبق شد. الفبای زبان فارسی به دلیل نزدیکی با آوای علایم و نشانه‌های زبان انگلیسی بر مبنای بریل انگلیسی ساخته شده است.
جدول 1 نشان دهنده علایم و نشانه‌های تک خانه‌ای بریل انگلیسی است که برخی از آنها مبنای تشکیل الفبای فارسی است.

علایم و نشانه‌های بریل انگلیسی
تصویر؟؟؟

قواعد مربوط به علایم بریل:
1ـ علایم سطر اول از تغییر موقعیت نقطه‌های 1، 2، 4 و 5 تشکیل شده است که نشان‌دهنده ده حرف اول الفبای انگلیسی است.
2ـ علایم سطر دوم از افزودن نقطه 3 به هر یک از نشانه‌های سطر اول به وجود آمده و شامل ده حرف بعد الفبای انگلیسی است.
3ـ علایم سطر سوم با افزودن نقطه 6 به هر یک از نشانه‌های سطر دوم حاصل شده و غیر از حرف W شامل 5 حرف دیگر الفبای انگلیسی است.
تبصره 1. در علایم بریل به زبان انگلیسی علاوه بر تمام نویسی کلمات، کوتاه‌نویسی یا خلاصه‌نویسی نیز برای سهولت و سرعت در خواندن و کاهش حجم نوشته‌ها ابداع شد، که به طور کامل در جدول 3 و بخش نگارش بریل در انگلیسی آمده است. موقعیت تمام نویسی را بریل درجه یک و کوتاه‌نویسی را بریل درجه دو می‌نامند.
در سطر سوم علایم و نشانه‌های بعد از حرف Z نمایانگر برخی از نشانه‌های کوتاه‌نویسی است.
4ـ علایم سطر چهارم با افزودن نقطه 6 به هر یک از نشانه‌های سطر اول به وجود می‌آید. غیر از آخرین علامت این سطر که به عنوان حرف W در نظر گرفته شده است (چون الفبای زبان فرانسه فاقد حرف W است بنابراین در جدول اصلی، این حرف منظور نشده است.) بقیه علایم، مربوط به بریل درجه دو می‌باشد.
5ـ علایم سطر پنجم از تغییر موقعیت نقطه‌های 2، 3، 5 و 6 تشکیل شده است.
تبصره در این سطر غیر از دو علامت 2، 4 (en) و 3، 5 (in) که در عربی استفاده می‌شود بقیه علایم در نقطه‌گذاری نیز به کار می‌رود.

نگارش بریل در فارسی
الف) الفبای زبان فارسی. همان‌طور که ذکر شد، الفبای فارسی بر مبنای علایم بریل انگلیسی تدوین شده است.

ب) علایم تکمیلی
1. مصوت‌ها
اَ ـَ نقطه 2
مادَر نقاط 1235، 2، 145، 1، 134 اَبر نقاط 1235، 12، 2، 1
ساحل نقاط 234،1،156،15،123 امروز نقاط 1،15،124،1235،2456،1356
اُ نقاط 136
اُفق 1،136،124،136،12345 اُمید نقاط 1،136،134،24،145
آ نقاط 345
قرآن نقاط 12345،1234،345،1345 آب نقاط 345،12
و نقاط 2456
مو نقاط 134،2456 او نقاط 1،2456
یـ نقاط 24
سیب نقاط 234،24،12 ایران نقاط 1،24،1235،1،1345

2. همزه‌ها، تشدید، الف مقصوره
همزه نقطه 3
انشاء نقاط 1،1345،146،1،3
الف همزه نقاط 34
رأی نقاط 1235،34،24
و نقاط 1256
مودب نقاط 134،1256،145،12
یاء همزه نقاط 13456
تبرئه نقاط 2345،12،1235،13456،125
تشدید نقطه 6
محبّت نقاط 134،156،6،12،2345

تشدید قبل از حرف مشدد قرار می‌گیرد.
الف مقصوره نقاط 135
مجتبی نقاط 134،245،2345،12،135

3. نشانه‌گذاری
: دو نقطه (نقل قول) نقاط 25
! تعجب نقاط 235
« گیومه باز نقاط 236
» گیومه بسته نقاط 356
() پرانتز باز و بسته نقاط 2356
. نقطه نقطه 256
، کاما یا قلاب نقطه 2
؟ علامت سوال نقاط 236
؛ نقطه ویرگول نقاط 23

توجه. علامت‌های فوق هرگاه در آخر جمله یا عبارتی قرار گیرد بدون فاصله از آن جمله یا عبارت نوشته می‌شود، ولی از جمله یا عبارت بعدی یک خانه فاصله می‌گیرد. لیکن علامت گیومه و پرانتز از کلمه ماقبل خود یک خانه فاصله گرفته و به عبارت یا جمله‌ای که داخل پرانتز یا گیومه است متصل می‌شود.
تبصره. هرگاه در پایان جمله پس از علامت مورد نظر، پرانتز یا گیومه قرار گیرد به فاصله بین علامت جمله و پرانتز یا گیومه نیازی نیست.
4. پاراگراف. در آغاز هر بند از یک متن ادبی یا رسمی باید نوشتن از خانه سوم آغاز شود (پاراگراف مشخص شود).
5. ایضاً. برای پیشگیری از تکرار یک یا چند کلمه مشابه از علامت همان‌طور یا مثل فوق استفاده می‌شود. برای نشان دادن این علامت در خط بریل از نقطه 5 و نقطه 2 در دو خانه پشت سرهم استفاده می‌گردد.
ایضاً نقطه 2، نقطه 5

ج) نحوه نگارش
1. اگر «ه» آخر کلمه ملفوظ باشد، پسوندها متصل به آن نوشته می‌شود.
کوه‌ها نقاط 13،2456،125،125،1 راه‌ها نقاط 1235،1،125،125،1
ولی اگر غیر ملفوظ باشد پسوندها با یک خانه فاصله از کلمه قبل نوشته می‌شود.
بچه‌ها نقاط 1، 125،فاصله، 125، 14، 3، 12 کوچه‌ها نقاط 1، 125،فاصله، 125، 14، 2456، 13
2. پیشوند «با» جدا نوشته می‌شود. جز در مواردی که صفت مرکب ساخته شود. به عبارت دیگر اگر به معنای همراهی باشد، جدا و اگر به معنای صفت باشد متصل نوشته می‌شود.
با من نقاط 1345، 134،فاصله، 1، 12 باهوش نقاط 12،1،125،2456،146
تبصره. اگر حرف اول صفت الف باشد فاصله ضروری است.
باادب نقاط 12، 145، 1،فاصله، 1، 12
3. کلمه‌های چنانکه، چنانچه، گرچه، اگرچه، هرچه و غیره متصل نوشته می‌شود.
تبصره. 1. بسیاری از پسوندها با ضمایر اشاره «این» و «آن» متصل نوشته می‌شود.
آنکه نقاط 345،1345،13،125 آنچه نقاط 345،1345،14،125
اینجا نقاط 1،24،1345،245،1 آنجا نقاط 345،1345،234،1
تبصره 2. اگر کلمه آنکه به معنای «کسی» باشد باید جدا نوشته شود.
4. کلمه «تو را» با حذف «و» متصل نوشته می‌شود.
5. پیشوندهای «کم» و «پُر» باید با فاصله نوشته شود.
6. علامت‌های صفت تفضیلی و عالی («تر» و «ترین») متصل به کلمه نوشته می‌شود، به جز مواردی که صفت به «ه» غیر ملفوظ ختم شود.
7. کلمه‌های مرکبی که از تکرار بخش اول ساخته می‌شود باید متصل به هم نوشته شود.
8. کلمه «به» به کلمه بعدی متصل نمی‌شود.
9. پیشوندهای «بی»، «می»، «نمی» و «همی» به همه کلمه‌ها به جز آنهایی که با اَ، اِ، اُ و آ شروع شده باشد، متصل می‌شود.
10. کلمه‌های مرکب در بریل باید متصل به هم نوشته شود. مگر در مواردی که تعداد حروف کلمه، بیش از ده حرف باشد یا مفهوم آن ابهام داشته باشد.
تبصره 1. اگر بخش دوم با «الف» یا «آ» شروع شده باشد باید فاصله داده شود.
تبصره 2. اگر بخش اول به «ه» غیر ملفوظ ختم شده باشد باید دو قسمت از هم جدا نوشته شود.
تبصره 3. کلمه‌های دانش‌آموز، کارآموز، مهرآموز، نوآموز را می‌توان به طور استثناء متصل به هم نوشت.
تبصره 4. اگر حرف آخر کلمه اول و حرف اول کلمه دوم یکی باشد باید جدا نوشته شود.
11. کلمه‌های ترکیبی با خط تیره (یعنی نقاط 3 و 6) به هم متصل می‌شود.
12. برای نمایش اعداد متوالی یا حروف ترتیبی باید پاراگراف داده شود، یعنی خط تیره گذاشته شده و پس از یک خانه فاصله، متن نوشته شود.
13. اگر کلمه‌ای در آخر سطر ناتمام باقی بماند، باید بخشی از آن در آخر سطر بیاید سپس خط تیره گذاشته و بخش باقیمانده در سطر بعدی نوشته شود. مانند کلمه خورشید که به صورت خور ــــ شید نوشته شده است.
14. اگر در یک متن فارسی یک حرف لاتین آمده باشد، باید قبل از حرف موردنظر نقطه‌های 5 و 6 نوشته شود.
15. برای نوشت شعر باید مصراع اول را به صورت پاراگراف نوشت و در آخر مصراع کاما قرار داد. سپس مصراع دوم را از سر سطر شروع کرد و در پایان بیت نقطه گذاشت.
تبصره. علامت «کاما» در پایان مصراع اول و علامت نقطه در پایان بیت معمولاً برای تک بیتی‌ها به کار می‌رود و در مورد بقیه اشعار معمولاً لزومی به رعایت این امر نیست.
16. اگر در هنگام نوشتن یک کلمه اشتباهی رخ دهد کافی است 2 خانه اول نوشته شده را شش نقطه کرده یک خانه فاصله داده و سپس تمامی کلمه دوباره نوشته شود.
17. برای نشان دادن علامت پاورقی کافی است عدد مربوط در داخل پرانتز نوشته شود.
18. برای حفظ حرمت کلمه «الله» از نوشتن کامل آن خودداری کرده و فقط بعد از حرف الف سه نقطه پی‌درپی نوشته می‌شود.

تحول روانی: آموزش و توانبخشی نابینایان، محمدرضا نامنی و افسانه حیات روشنایی و فریده ترابی‌میلانی، تهران، سمت، 1389، ص 305-314.
 
تاریخ ثبت در بانک 9 دی 1397